SDC10979

nic zrównywać całkiem ł i r. Pierwszą

Warto zwrocie uwagę na to, ab) ''    _a Jrug.i — „bardziej twardo”.

¹    «na«.j, bardzo krótkie samogłoski o niezbyt wy-

• ii ińlbc i W tekstach scs. s (jer twardy) umowo,e czytamy przcwazn.c STJiS    . (j- miękki)    jak krótkie /. np :

^J c^n, _»«is — wvm. SM. AbHb ⁴ dfcfl* — wym. JM.

ość tylko graficzną posiadały jery w tak,eh połączeń,ach jak: rs, rs. h. /s, w Sh s^glosl r. / miały charakter zgłosko,worczy. o czym bydz.c jeszcze

W* *lc K_P*8b-W_

BAbKTo—vMk vl*h — wym. v[kf, ałe HA"bT b    pltlb wym.

^flP6) Samogłoski nosowe oznaczane specjalnymi znakami należy wymawiać z pełnym

rezonansem nosowym w każdej pozycji, np.:

nATb -pęt,. CA -«<.    dęb*. HA*-,Jg.

7)    Z dwóch znaków na głoskę o w powszechniejszym użyciu był znak O (por.

gr omikron); rzadko pojawia się O) (por. gr. omega).

8)    Obok kombinowanej litery (zbitki dwu liter) \\\ na oznaczenie It stosowany

jest często w cyrylicy dwuznak LUT, np.: p€lłJH i pGUJTH—rciti.

9)    Wyjątkowym odstępstwem od fonetycznej zasady oddawania jednej głoski jedną literą jest pisownia 0/ — u orazVI .'W —y-

10)    Szereg liter miało zastosowanie tylko w wyrazach zapożyczonych z języka greckiego. Należą tu znaki dla głosek: /, th, ks. ps, y (i, u — tzw. ypsylon lub igrek).

11)    Całkiem nowego pochodzenia są w alfabecie cyrylickim znaki: h il, wprowadzone przez uczonego chorwackiego V Jagicia. Znak h, wzięty z alfabetu serbskiego, oddaje głagolicką literę W na oznaczenie g w wyrazach pochodzenia greckiego, np. r€6)H& lub fiCOJHÓś — grona piekło’.

Litery t używa się rzadko, mianowicie w wypadku transliteracji glagolickicgo znaku TS —».

12)    Literę A należy czytać jak twarde /, zbliżone do przedniojęzykowego /, podobnie jak w języku rosyjskim, np. P AA T O A AT H — glagolati lub głagolati, lecz nie guagayati.

13)    Wartość głoskowa pozostałych liter nie nastręcza specjalnych uwag Można tu wskazać n3 pierwotnie miękką, a później twardą wymowę spółgłosek z, $ [] z, ^c% * ^łt^^{c w} kolejności podanej w tabeli alfabetów’ (zob. § 5). Przy czytaniu tekstów spółgłoski te wymawiamy umownie tak jak w języku polskim, tzn. twardo.

14)    \V tekstach scs. spotykamy się też z pewnymi znakami diakrytycznymi, interpunkcyjnymi i skróceniami. Omówimy je tu pokrótce kolejno.

a) Pałaulnrić niektórych spółgłosek oznaczana bywa niekonsekwentnie znakiem -fhiczlucm) umieszczonym nad litera., np.:

na

P<* Utc&pb

CbTBO0*--n/torp_t ,_Utorj₉ 'uczynię*. ? € W At— Wa. zemlja. HA Ńb —

- chart, 'cesarz

• wLcL&w ' T ^nic?° *    —geonc,    — Ws 'cesarz rzymski’.

l>) Dose często trafia się apostrof na miejscu opuszczonych jerów, np. 00 BCA *+    —po v'są d'm 'po wszystkie dni’.

c)    Wyrazy często używane lub pojęcia ogólne i nazwy święte (nomina sacra) bywają skracane, przy czym używa się krcski_poziomcj. prostej lub na końcach zagiętcjjtzw. tytly) nadpisanej u góry, np. r A ATM—glati « rAArOAATH — Wa-golati, BT> — bt. = BOr^ — bogb itp.

d)    Powszechnie stosowanym znakiem interpunkcyjnym w tekstach scs. jest kropka stawiana w środku między wyrazami i zdaniami. Istnieją też połączenia dwu lub więcej kropek. W zależności od treści i kontekstu zdaniowego kropkę lub grupę kropek oddajemy przez różne współczesne znaki interpunkcyjne — kropkę, przecinek, średnik, dwukropek, pauzę, wykrzyknik i pytajnik.

15)    Należy wskazać jeszcze na jedną charakterystyczną cechę alfabetów scs

i ich zastosowanie. Otóż poszczególne litery mogły oznaczać także cyfry, podobnie jak jest w grece czy łacinie. Litery mające wartość cyfrową odróżniane śą w tekście za pomocą kreski, np. A —d = 1. W glagolicy kolejność cyfr odpowiada dokładnie kolejności liter, natomiast w cyrylicy kolejność jest nieco inna (zob. § 5).

16)    Na zakończenie uwag o alfabetach scs., wartości głoskowej liter, zasadach wymowy itd. należy zaznaczyć, że ilustrowane dotąd przykłady scs. podane zostały w uproszczonej transkrypcji fonetycznej (półfonctyczncj, fonologiczncj), odzwierciedlającej w przybliżeniu wy mowę języka scs. z 2. połowy IX i l. połowy X w. 'laką transkrypcją będziemy się w zasadzie posługiwać w dalszych rozdziałach niniejszego podręcznika. Jak widać, transkrypcja tu przyjęta opiera się na odpowiednio przystosowanym alfabecie łacińskim (tzw. łacincc) wzbogaconym o konieczne znaki diakrytyczne (kreski, haczki, daszki, kółeczka, półkola itp.). W odróżnieniu od transkrypcji fonologiczncj (półfonctyczncj) transkrypcja ściśle fonetyczna uwzględnia w zasadzie wszystkie cechy wymawianiowe (warianty fonetyczne) fonemów i stosuje w związku z tym bogatszą skalę znaków diakrytycznych. W obu typach transkrypcji pisze się tylko małe litery.

Niekiedy dla celów filologicznych stosuje się tzw. transliterację, która nic odzwierciedla wymowy, lecz zapis. Przepisuje się teksty glagolickie lub cyrylickic

na alfabet łaciński. Korzysta się przy tym często ze znaków stosowanych w transkrypcji fonetycznej. W praktyce nic ma wielkich różnic między transkrypcją pólfo-nctyczną a transliteracją, czyli transkrypcją literową, względnie pólortograficzną.

Można by wreszcie próbować transkrypcji tekstów scs. za pomocą pisowni przyjętej w danym języku, np. polskim. Byłaby to transliteracja w pełni ortograficzna. W praktyce takiej transliteracji się nic stosuje; czasami przenikają z niej niektóre znaki do transliteracji międzynarodowej, np. eh i dz.

Omówione sposoby transkrybowania (transliterowania) porównajmy na wybra-

tekst cyrylicki	transkrypcja fonetyczna	transkrypcja pói fonetyczna	transliteracja
MAO B1> K*b M/h* b	flonfckk	ilorłkb ntoźb	ćlOKłki, ritoźb, mąśb