SDC13957

10 Wstęp

umiano pójść za moimi wywodami" *. Albo inny cytat dowodzący świadomego kierunku interpretacji formalnej opisywanych dzieł sztuki: „Sądzimy* że w ten sposób udowodniliśmy, iż zabytki chrzoseij- skio sztuki najpóźniejszego antyku jeszcze dzisiaj prrt-Mawiają teren w istocie niezbadany, przynajmniej w odnie-.trniu do charakteru czysto artystycznego w nich występującego, jak kontur i barwa w płaszczyźnie i przestrzeni. Wszystko, co zwykło się podawać jako bliższe określenie tego charakteru, wyczerpuje się jeszcze wciąż w tym, co umiano o tym powiedzieć Już przed półwieczem: nazywa się tę najpóźniejszą sztukę antyczną po prostu nieklasyczną" *- Stosowany przez Riegla system opisu przede wszystkim cech formalnych dzieła sztuki i bezpośredniej ich interpretacji zmierzał ku ujawnieniu zasadniczych podstaw ich formowania w danej epoce. „Wielość cech stylowych dzieła sztuki, które przedtem musiano ujmować czysto opisowo, są obecnie ftj. u Riegla] wyprowadzane z niewielu centralnych zasad kształtowania" ^,n. W analizach Riegla opierały się one na rozumieniu i rozpatrywaniu pod tym kątem istoty formy danej gałęzi sztuki* Architektura np. tworzy zamknięte przestrzenie, czyli przy jej interpretacji chodzi zawsze o przestrzeń i Jej granice. w ornamencie wysuwają się na czoło sprawy „wzoru na tle", obraz malarski raz akcentuję przedmioty znajdujące się w przestrzeni, w której są „zamknięte” (przestrzeń wypełniona przedmiotami — Kdrperroum"), przy czym przestrzeń widziann jest „między przedmiotami" — albo odwrotnie: „widzi się" przestrzeń przede wszystkim, a przedmioty w niej „toną" (przestrzeń wolna — Freiroum)^u. Tak pojmowany opis i tak ujęta interpretują przenikają „wnętrze" formalnej struktury dzieła sztuki i wykrywają bezpośrednio jej związki z podstawowymi zasadami kształtowania artystycznego, nawet wtedy, gdy Riegl omawia i poświęca szczególną uwagę ważnym motywom ikonograficznym i tematycznym. Dzieło sztuki bowiem jest przede wszystkim feno-

•    A. nieci. W* «pAie<łmuch« Kun.f lncu*t uc, Wicn 1061, n. «,

•    rwa*.

“ u. SMtlmayr. op. tit*. l. XVXtl.

u A Rl«ll. OM * pa trinn lachc fCunattaductrlc. op. cli.. «. SOS, oioc Osi holirtft-dUcilt Crupytnporlrdl, ..łohrbuch <Ur* AUccbOchcten KciMrltouaM", t. n, IW. s. IIŚY.

menem materialnym jako forma, farba, przestrzeń, posiada js-cym określoną strukturą. Opis w ląc tej ostatniej mus być pod' stawą analizy ^u.

Chciałbym jeszcze zwrócić uwagą na kilka spraw związanych % tą pracą. Chodzi mianowicie o dokonane przeze mnie tłumaczeniu tekstów Riegla. Są one — szczególnie w Die spOtriminchś KunsttnduStrie — bardzo trudne, gdyż autor, dążąc do precyzji sformułowań; ma zwyczaj oplatania tekstu podstawowego rozumowania licznymi i zawiłymi meandrami zdań pobocznych (tak obcych naszemu jeżykowi) oraz upartego powtarzania wciąż tych samych terminów w tychże zdaniach, celem uniknięcia nieporozumień. Powstają w ten sposób zdania niekiedy bardzo zawiłe, me dające kię przełożyć na język polski, ciągnące się przez całe stronice, dzielone średnikami. Pozwalam sobie — o czym z góry uprzedzam — dzielić je niekiedy na szereg zdań głównych, o He tylko pozwala na to utrzymanie sensu tekstu. Być może nic unikam w ten sposób Jut w samym tłumaczeniu swoistej interpretacji, podobnie jak w „dowolnym” przerywaniu wywodów, gdy od spraw melodycznych i teoretycznych zaczynają zmierzać ku merytorycznemu jeno opisowi zjawisk historycznych danego czasu. Przy omówionej już powyżej metodzie przyjętej w tej książce, tego rodzaju arbitralne posunięcia wydały mi się jednak nie do wyminięcia. Ponadto pozwalam sobie na pewne ujednolicenie terminologii Riegla, szczególnie w stosowaniu podstawowych dlii niego pojęć optisah-taktUch lub później (od roku 1902) opusch-haptisch. Z reguły nie rozróżniam terminów laklisch--haptisch, tłumacząc je oba jako „dotykowy*. Sądzę bowiem, to tok je pojmował Riegl, o zmiana terminów nastąpiła pod wpływem pewnych współczesnych sądów krytycznych.

Powróćmy Jednak do przerwanego na chwilę wątku głównego, to jest do wstępnego ustalenia miejsca Riegla w dziejach naszej dyscypliny i związanego z tym wyjaśnienia kierunku jego ataków na raetodyczno-teoretyczni' podstawy poprzedników i współczesnych. Uderzały one na cztery fronty: przeciw zakorzenianemu

" au. tam.