skanowanie0073 2

A

kają się partnerzy dysponujący nierówną siłą.

Po drugie, możliwość kontrolowania przez jednostkę stopnia otwartości granic (zarówno granic „ja”, jak i diady) stwarza niebezpieczeństwo manipulacyjnego ich zamykania i otwierania. Może tu w grę wchodzić zarówno kłamstwo, czyli ukrywanie rzeczywistych bądź „odsłanianie” j nieprawdziwych danych o sobie, jak i takie manipulowanie informacją; by stać się atrakcyjnym dla partnera, ale jednocześnie nie ujawnić żad^ nej informacji o sobie, która by mu zapewniła jakiś stopień kontroli, .• albo też ujawnianie (odkrywanie) się wobec pewnej tylko grupy osób, żeby uzyskać od nich w ten sposób wsparcie, przy jednoczesnym zamknięciu granic swego „ja” wobec innych ludzi.

6.3.5. Pscudokomunikacja i podwójne związanie

Komunikowanie się — to przekazywanie sobie informacji. Nie ulega wątpliwości, że w procesie tym może niejednokrotnie dochodzić do sytuacji, w której poszczególne fragmenty informacji będą ze sobą niezgodne; mamy wówczas do czynienia z sytuacją dysonansu (Festingcr) bądź konfliktu (Lewin). W swej koncepcji dysonansu poznawczego Festinger (por. Grzelak, 1971) zakłada, że jeśli dwa zbiory informacji pozostają ze sobą w konflikcie logicznym bądź psychologicznym, wówczas pojawia się stan dysonansu, a w konsekwencji przykre napięcie emocjonalne. Jeżeli jednostka, u której stan ów powstaje, nie potrafi znaleźć sposobu zlikwidowania owego dysonansu, wówczas utrzymujący się stan (bądź ciągłe jego pojawianie się) prowadzi do różnego- rodzaju zaburzeń. Nieco inaczej, bo w kategoriach konfliktu (por. Hilgard, 1972, s. 736 - 744), analizuje sprawę niezgodności informacji Kurt Lewin. Jego zdaniem można wyróżnić trzy rodzaje sytuacji, w których mamy do czynienia z działaniem sprzecznych sił na jednostkę: 1) konflikt „dążenie— dążenie”, gdy z jednakową siłą przyciągają jednostkę dwa różne obiekty (jak w bajce o osiołku, któremu w żłoby dano...); 2) konflikt „dążenie— unikanie”, gdy ten sam obiekt jednocześnie przyciąga i odrzuca ze względu na swe cechy; 3) konflikt „unikanie—unikanie”, gdy nie można wyjść z danej sytuacji, a istnieją w niej dwie siły, których działanie jest dla jednostki jednakowo nieprzyjemne.

Obie te koncepcje dają się wykorzystać przy analizie sytuacji przedstawionej przez G. Batesona i in. (1956), określonej przez tych autorów jako sytuacja podwójnego związania. Powtarzanie się tego typu sytuacji w życiu dziecka traktują oni jako jedną z dróg wiodących do zachowań schizofrenicznych. O podwójnym związaniu można ich zdaniem mówić wtedy, gdy dwa zbiory komunikatów docierających do jednostki są ze sobą na tyle sprzeczne, że uniemożliwiają wybór właściwej reakcji, a przy tym są obwarowane jednakowo nieprzyjemnymi sankcjami. Oznacza to, iż realizacja jednego z wymagań (opisanego przez jeden zbiór informacji)

». ••• r -    *-> »j fuiw    v.ujuou w uiJLiu v.u ugiv,gw    /.cv,/-ncyu)

wymagania. Co więcej, istnieje również sankcja (określony zbiór informacji) uniemożliwiająca bezbolesne opuszczenie sytuacji konfliktotwór-_? czej. Mamy tu więc do czynienia z klasycznym konfliktem typu: unikanie—unikanie.

Najczęściej dzieje się tak, że czynnikiem ułatwiającym powstawanie sytuacji podwójnego związania jest specyfika ludzkiej komunikacji, po-:    legająca na tym, że informacja jest przekazywana jednocześnie kanałem

językowym i niewerbalnie. Z różnych powodów może się dziać tak, że / informacja przekazywana jednym kanałem nie jest zgodna z informacją . przekazywaną kanałem drugim. Oznacza to, że w tym samym momencie do jednostki będącej ofiarą podwójnego związania dociera sprzeczna in-j, formacja, wymagająca adekwatnego (a więc również sprzecznego) zareagowania. Jednostka znajduje się więc zarówno w stanie dysonansu poznawczego, jak i w sytuacji konfliktowej ze względu na konieczność wyboru jednej wersji zachowania z równoczesnym poniesieniem konsek-) wencji niezrealizowania zachowania alternatywnego.

Autorzy koncepcji analizują przesłanki i konsekwencje podwójnego związania na przykładzie relacji: matka—dziecko. Matka jest osobą, której możliwości samorealizacji w pracy zawodowej i osiągania tam bardziej znaczących sukcesów zostają w istotnej mierze ograniczone z mo

mentom urodzenia się dziecka i koniecznością poświęcenia mu dużej ilości czasu i wysiłku. Dziecko staje się więc dla matki źródłem ambiwa-lencji, która ujawnia się w toku jej komunikowania się z dzieckiem.

'.1. ‘

Obowiązujące w społeczności normy, nakazujące matce opiekowanie się

ii .* ' ”

dzieckiem, a także jej własne poczucie obowiązku i więzi łączące ją z dzieckiem powodują, że jej komunikaty językowe przekazują dziecku tego typu informację. Natomiast jej zablokowane pragnienia i dążenia mogą w tych samych momentach ujawniać się na poziomie komunikacji niewerbalnej. Na przykład matka, widząc biegnące na jej powitanie dziecko, uśmiecha się do niego i mówi: „Mój kochany skarbie”, natomiast jej źrenice, zamiast się powiększyć, ulegają zmniejszeniu, a ręce nie są wyciągnięte do dziecka, lecz pozostają skrzyżowane. Zgodnie z prawidłowościami reagowania w sytuacjach konfliktu typu: dążenie-— unikanie, im bliżej podchodzi dziecko, tym silniej i wyraźniej ujawnia się niechęć matki do niego. Gdy jednak dziecko, zrażone taką informacją, zatrzymuje się bądź podejmuje próbę odejścia, u matki pojawia się więcej informacji przyzywających itd. Brak jednak wyraźnie pozytywnej reakcji dziecka na tę wabiącą informację może skłonić matkę do wysuwania wobec niego oskarżeń, że jej nie kocha, co staje się dla dziecka istotną karą. Nie mogąc odejść z domu, a tym samym uniknąć tego typu sytuacji, dziecko zostaje uwikłane w konflikt: unikanie—unikanie poprzez podwójną, a wzajemnie sprzeczną informację. Jest więc tu „podwójnie związane”. Żadna z jego reakcji nie łączy się z nagrodą, obie natomiast są związane z karą.

mh^r

w-

w,