skanuj0003 4

VI WSTĘP

sławy” Schulza, zajmiemy się przede wszystkim zgłębianiem sensu pisarskiego przesłania, mając na uwadze nie poszczególne utwory jako odrębne całostki, ale raczej „warstwy" znaczeniowe, przebiegające przez wszystkie teksty jednocześnie. Taki sposób opisu przyjął się zresztą od dawna w krytycznych omówieniach prozy Schulza.

Życie drohobyckiego pisarza łączy z jego twórczością związek paradoksalnej natury. Biografię miał monotonną i małp urozmaiconą — tak jak szary może być żywot prowincjonalnego nauczyciela rysunków, borykającego się wciąż z trudnościami finansowymi i administracyjnymi, nieskorego też z natury do zdobywania wielkiego świata. Jednocześnie całe jego — tak fascynujące — pisarstwo jest powiązane najściślej z losami i przeżyciami autora. Barwna, fantasmagoryczna akcja utworów wywodzi się wprost z przypadków życiowych twórcy, przebijających zawsze spod feerii poetyckich fraz i obrazów. A przecież baśniowość czy zgoła sensacyjność Schulzowskich fabuł nie wynikają bynajmniej ze skłonności do jałowego „zdobnictwa”. Autor Sklepów cynamonowych nie sztukatorem jest, lecz architektem swego świata; re-konstruuje go w oparciu o pojmowane głęboko zasady filozofii życia i sztuki. Nie jest więc tak, by pisarstwo Schulza można było interpretować, rozpoznając jego „życiowe” źródła, próby takie denerwowały zresztą twórcę niepomiernie¹. Zarazem jednak przy krytycznej lekturze dzieł nie sposób zapominać o biografii — traktowanej jako synteza lo- ¹ sów pewnej formacji społecznej bądź jako zespół uwarunkowań kształtujących osobowość i psychikę pisarza.

I jeszcze jedna uwaga natury ogólnej: Schulz należy do grupy kilku najwybitniejszych pisarzy polskich XX wieku, jest klasykiem współczesności, choć całość jego dorobku znanego badaczom niewiele przekracza 700 stron tekstu. Żyd z kresowego miasteczka — już w latach trzydziestych atakowany był przez endeckich krytyków za rasową „obcość” swego języka i metaforyki, w państwie Stalina stał się jako pisarz zbędny, nie przystawał bowiem do kanonów sztuki oficjalnej, w państwie Hitlera znalazł się wśród podludzi i w wieku pięćdziesięciu lat został zamordowany przez zwyrodniałego funkcjonariusza okupacyjnej władzy, rękopisy jego prawie bez wyjątku zaginęły, a dziś nie został nawet ślad po jego grobie. Przykład Schulza świadczy nie tylko o tym, że w niewielu krótkich utworach zawrzeć można przesłanie filozoficzne i artystyczne najwyższej rangi, ale też o śmiertelnym niebezpieczeństwie, grożącym twórczej jednostce ze strony gardzącej wartościami humanizmu, zorganizowanej nietolerancji.

I. BIOGRAFIA

Życie prywatne^{2 3}. Bruno Schulz urodził się 12 lipca 1892 roku w Drohobyczu jako trzecie i ostatnie zarazem

1

W swoich wspomnieniach o Drohobyczu lat międzywojennych Andrzej Chciuk poświęca sporo miejsca Schulzowi i wkłada mu w usta następujące słowa: „Rzeczywistość właściwie nie istnieje. Jest tylko jedna prawda i rzeczywistość, ta stworzona przez artystę, powstała z wymieszania sprawdzalnych realiów i w których każdy czytelnik czy widz może poznać takie czy inne rysy, dane i fragmenty, w sumie jednak artysta sprzeniewierzając się prawdzie, w normalnym tego słowa ujęciu i znaczeniu, osiąga jakąś inną. większą prawdę ogólnoludzką, prawdę wizji w powieści czy w obrazie. O ile owa prawda stworzona przez artystę zawładnie wyobraźnią czytelnika, staje się prawdą niewzruszalną. Żeby pan wiedział: ilu ludzi, nawet mi życzliwych

2

i inteligentnych pytało mnie na serio: «A czy pański ojciec naprawdę przemienił się w karakona? Albo w sępa?» [...J Ludzie prowincjonalni nie umieją czytać bez klucza, muszą zaraz wiedzieć: a kto był Leonek? a czy ulica Krokodyla jest ulicą Stryjską? J...J I nie wiem. czy to jest klęska literatury wpisanej w życic, czy też zwycięstwo życia wpisanego w' literaturę*' (A. Che i u k, Atlantyda. Opowieść o Wielkim Księstwie Ba laku, Londyn 1969, s. 68-69.)

3

Informacje biograficzne o Schulzu czerpię z dwóch książek Jerzego Ficowskiego: Regiony wielkiej herezji. Szkice o życiu i twórczości Brunona Schulza, wyd. III. poprawione i uzup., Warszawa 1992 oraz Okolice sklepów cynamonowych. Szkice, przyczynki, impresje, Kraków-Wrocław 1985.