skanuj0154

298 Fleksja

§ Jl. Miejscownik I. p.

—    zachowuje końcówkę -i, po stwardniałych -y, z prasłowiańskiej końcówki *-» tematów na *-«, np. w bladości, we czci, w nienawiści, w szyro-kości, w piąci, w bojaźni, w mocy, w pomocy (w. XIV i XV).

W XVI w. trafia się wyjątkowo końcówka -ej, np. o niewdzięcznościej, w otchłaniej; jest to objaw analogicznego wprowadzenia tego nowotworu końcówkowego z żeńskiej deklinacji samogłoskowej.

§ 32. Wohcz 1. p.

—    ma odziedziczoną z prasłowiańskiego W tematów na *-» końcówkę *-i, po stwardniałych -y, np. gęśli żałości łodzi mocy nocy (w. XIV—XVI).

§ 33. Mianownik i wołacz L mu.

Polszczyzna przejmuje z doby prasłowiańskiej końcówkę wprowa-' dzoną tam wtórnie z B wedle wzoru żeńskich tematów na -o, -ja, gdzie ustaliły się również formy M-B (*ieny *duśl), np. boleści otchłani złości myśli kośni postaci mocy rzeczy (w. XIV i XV), baśni gałęzi latorośli pieczęci przepaści wsi twarzy rozkoszy nocy obręczy (w. XVI).

W XVI w. zaczyna oddziaływać wyrównawczy wpływ M rzeczowników żeńskich samogłoskowych z końcówką -e, ale przez dwa stulecia przejawia się on w nielicznych stosunkowo wypadkach. Dopiero w drugiej połowie XVIII w. końcówka -e rozpowszechnia się, a szereg rzeczowników przybiera równolegle końcówkę -* lub -e. Trwa ten stan w wieku XIX, przy ozym zakres użycia końcówki -e rozszerza się mimo sprzeciwu gramatyków, którzy —jak na przykład Małecki — przypominają, iż „zakończenie -i jest jedynym właściwym,-e, przeciwnie, późniejszym wtrętem, który by rad pierwotne -i wyprzeć do reszty¹*. Także współcześnie współzawodnictwo dwu końcówek nie dobiegło kresu: część rzeczowników ma tylko końcówkę -i, np. brwi maści napaści kości ości przykrości własności, albo tylko -e, np. lodzie cerkwie chorągwie rozkosze twarze, albo obie końcówk są dopuszczalne, przy czym częstszą wydaje się -e, np. garście i garści, moce i mocy, noce i nocy, postacie i postaci, wsie i wsi.

§ 34. Dopełniacz I. mn.

Od najdawniejszych czasów panuje w tym przypadku końcówka *-i, po stwardniałych -y, która się prawidłowo rozwinęła z prasłowiańskiej końcówki *-hjh tematów na *-», np. boleści złości myśli kośni rzeczy (w. XIV i XV).

Od wieku XV do XVIII trafia się końcówka zerowa, wzorowana na D żeńskich rzeczowników samogłoskowych, np. twarz mysz rozpacz podróż.

Drugą innowacją, wprowadzoną na podobieństwo D odmiany męskiej, jest końcówka -ów, np. pieśniów wsióir myszów, która częściej pojawia się w drugiej połowie XVIII w. i pierwszej połowie XIX w.

§ 35. Celownik 1. nm.

Polszczyzna historyczna nie zna w zakresie rzeczowników żeńskich końcówki -em, jako prawidłowej kontynuacji prasłowiańskiej końcówki C *-smn tematów na    Zastępuje ją przejęta z deklinacji żeńskiej samogło

skowej końcówka -am, np. czeluściam kościom złościam postaciom gardzielom myślom kaźniam rzeczom (w. XIV i XV), głębokościom kościom złościam rzeczom (w. XVI); w XVII w. wschodzi ta końcówka z użycia.

Na jej miejsce rozpowszechnia się końcówka -om, właściwa deklinacji męskiej i nijakiej, szeroko stosowana drogą naśladownictwa w odmianie żeńskich rzeczowników samogłoskowych. Pierwsze przykłady jej użycia sięgają średniowiecza, np. kościom kaźniom skroniom (w. XIV i XV); w -wieku XVI, zwłaszcza w jego drugiej połowie (np. u Kochanowskiego, Skargi), widoczna jest już przewaga końcówki -om nad starą -am, a w następnym stuleciu końcówka -om staje się juz panującą.

§ 36. Biernik I. mn.

Odziedziczona z prasłowiańskich, tematów żeńskich na *-i końcówka -ii po stwardniałych -y, utrzymuje się w połszczyźnie, np. boleści czeluści kości Iści próżności złości przyjaźni niemocy rzeczy (w. XIV), dźwirzy baśni (w. XV), brzydliwości pieczęci goleni twarzy roskoszy niemocy (w. XVI), skroni łodzi potworzy (w. XVII). Wiele rzeczowników także obecnie zachowuje tę starą końcówkę.

Ale już w najstarszych zabytkach spotyka się formy z końcówką -e, np. koście moce łże łodzie diwirze karmie czystoście (w. XIV i XV). W dobie średnio- i nowopolskiej mnożą się one, a w połszczyźnie współczesnej pojawia się coraz częściej końcówka -e jako wyłączna, np. kadzie kiście łodzie rozkosze twarze, lub równoległa, np. moce noce pieczęcie pięście postacie przepaście wsie. Końcówka -e weszła w użycie na wzór i pod wpływem B 1. mn. rzeczowników żeńskich miękkotematowych na -a.

§ 37. Narzędnik 1. mn.

Przejęta z doby przedpolskiej końcówka *-smi -a -mi trafia się stosunkowo rzadko, np. gęślmi żyrdźmi dźwirzmi rzeczmi (w. XIV i XV), pieczeńmi pierśmi (w. XVII); dotąd utrzymuje się ona w formach kośćmi nićmi.