skanuj0151

292 Fleksja

końcówek występuje okresowo nowa końcówka -ej (znana z D i C), twór analogiczny na wzór Mc żeńskiej odmiany złożonej przymiotnika. Sporadycznie trafia się ona już w średniowieczu, np. ziemiej wolej, częściej spotykamy ją w wieku XVI, np. Arabijej Azyjej ewangelijej historyjej bestyjej szarańczej wolej Bej, Asyryjij Frygijtj gospodyniij kancelaryjij practj rolij Trojij Koch. Są to rzeczowniki miękkotematowe z końcówką M -i, zwłaszcza zapożyczone na -ijd; -yjd. Bywają one w użyciu jeszcze w wieku XVII, np. na lutniej, w Hiszpanijej, w Persyjej, artnonijej, ko-medyjej.

§ 21. Wołacz 1. p.

Podstawa rozwojowa:

Temat	Końcówka	Przykłady
-a	-0	*ieno
-ja	-e	*du(e *bo<jynje

Rzeczowniki twardotematowe zachowują nieprzerwanie odziedziczoną końcówkę -o, np. coro sławo chwało (w. XIV). Rzeczowniki miękkotoma-towe na -a używają w średniowieczu pierwotnej końcówki -e, np. dusze dziewice służebnice, zwłaszcza gospodze, bardzo wyjątkowo na wzór żeński spółgłoskowy z końcówką -i, np. lutni ziemi (w. XVI), ale już w XV w. pojawiają się formy wołacza z końcówką -o na wzór twardotematowych, np. duszo roio nadziejo (w. XV), a ta wyrównawcza tendencja zwycięża całkowicie od wieku XVI.

Druga znamienna dążność rozwojowa wyraża się w użyciu formy M w funkcji W. Jej przejawy sięgają najstarszego okresu zarówno w tematach twardych, jak i miękkich, np. Bogurodzica, dziewica, Maryja, Zbawicielu nasz nadzieja, chwalcie ji niebo i ziemia, powyszona bądź prawica, wróć sie dusza, wesel się góra, bądź ręka, płyń mołwa, wnidzi prośba (w. XIV); ustąp melankoliji, piękna Zofijd (w. XVI). Stale rolę W pełni M rzeczowników na -i, np. pani gospodyni bogini, choć i tutaj wyjątkowo trafia się forma analogiczna z końcówką -o, np. panio (1772).

Nazwy zdrobniałe pieszczotliwe z tematem na spółgłoskę miękką lub -l przybierają od wieku XVI końcówkę -u, np. Kasiu matulu. Jest to zapewne nowotwór końcówkowy może na wzór W odnośnych rzeczowników męskich, np. Józiu synusiu Karolu. Są też' wyjątkowo Baśku Zośku.

2. Odmiana rzeczowników żeńskich samogłoskowych

293

Podstawa rozwojowa:

§ 22. Mianownik, biernik, wołacz I. mn.

Temat	Końcówka	Przykłady
-a	-y	*ieny
-ja	-i	*dv££ *bogynj£

Polszczyzna utrzymuje nieprzerwanie końcówki odziedziczone: w zakresie twardotematowych -yj-t po k g; w zakresie miękkotematowych -e. Oto najstai'sze przykłady z wieku XIV:

M: dziewki rzeki drogi wargi wody mowy góry strzały burze ziemie owce błyskawice dziewice-,

B: uliczki roboty rady ryby ćmy obietnice owce (łuszczę role studnie. § 23. Dopełniacz 1. mn.

Podstawa rozwojowa:

Temat	Końcówka	Przykłady
-a	-z	*£enz
-ja	•b	*duh *bogynjb

Zasadniczo polszczyzna kontynuuje odziedziczone formy D, które po zaniku z i s znamionuje brak końcówki, np. rąk ksiąg lichot prawd głów mołw gor ran łez-, owiec tajemnic dusz ziem (w. XIV).

Rzeczowniki na -win e- *-nja mają w wygłosie D 1. mn. -« lijb -n, np. sukien i sukien, studzien i studzien. Pormy na spółgłoskę twardą -n wydają się wtórne, ale okazują większą żywotność i do końca XVII w. zdobywają wyłączność prócz obszarów północno-wschodnich, gdzie formy na -ń są w użyciu jeszcze w XIX w. (np. u Mickiewicza i Słowackiego).

Rzeczowniki na -a i- *-sja, np. świnią lędżwia, miały w D 1. mn. końcówkę -i jako prawidłowy kontynuant psł. *-sjs. Stąd szerzy się ona wśród rzeczowników na -nia z poprzedzającą spółgłoską, np. lutni wiśni kłótni pochodni, oraz innych miękkotematowych, np. duszy ziemi żądzy wieży chwili (w. XV—XVIII). Końcówka ta żyje także w dobie nowo-polbkiej, a po okresie wahań przypadających na wiek XIX ustala się u rzeczowników na -nia z poprzedzającą spółgłoską, np. zbrodnia kłótnia kuźnia dźwignia-, w rzeczownikach z przyrostkiem -amia, -ernia, -dlnia,