socjologia002

RENATA StFMICŃSKA

demokratycznym. Wśród 15 krajów o dochodzie na głową 500 do 1000 dolarów -jodynie cztery. Natomiast wśród 26 krajów o dochodach na głowę powyżej 6000 dolarów - 20'. Dokonujące się na przełomie lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych procesy demokratyzacji miały miejsce w krajach zamożniejszych, wśród należących do grupy o dochodach na głowę 1000 do 6000 dolarów, takich jak Chile, Nikaragua, Turcja, Południowa Korca oraz kraje Europy Środkowo-Wschodniej, łącznie z Czechosłowacją i Niemcami Wschodnimi (Inglchart 1997, s. 160).

Przedstawiając warunki zmiany orientacji na wartości, Inglchart pisze: „Clio-

ciąż kulriira mdzfe kształtować ż^ćie ćkontiłtiićlhŚ i fcólityć^rićj W tym siJfliyfti stopniu jest prawdą, że większe zmiany ekonomiczno-społeczne wpływają na zmianę kultury" (1997, s. 59).

1.2. Rnhi edukacji w kształtowaniu się orientacji na wartości

Występowanie wartości postmatcrialislycznych silnie koreluje z poziomem edukacji. Zdaniem niektórych badaczy (np. Duch, Taylor 1993; Davis 1996), takt ten może podważać wcześniej przedstawione założenia omawianej teorii, według której źródeł odmiennych orientacji upatruje się w stopniu zaspokojenia potrzeb podstawowych. Zdaniem Inglcharta, wręcz przeciwnie, istnienie tej relacji potwierdza jego teorię, gdyż: „poziom wykształcenia jednostki jest znakomitym wskaźnikiem, na ile zabezpieczona była ona w okresie dojrzewania [forma!iveyears]. W przypadku większości łudzi jednostka zdobywa wykształcenie w okresie dojrzewania; i to, jakie [wykształcenie] otrzyma, w dużym stopniu zależy od tego, jak powodziło się rodzicom w tym czasie, (...) Moglibyśmy także oczekiwać, że osoby o wysokich dochodach i zawodach, lokujących je na górze hierarchii społecznej, będą bardziej postmatcrialistycznie zorientowane niż znajdujące się niżej pod tym względem. Jednakże wykształcenie ma bardziej charakter czynnika sprawczego, stanowi bowiem o bezpieczeństwie, które wpływa na kształtowanie się wartości. Dochód lub zawód odzwierciedlają obecną sytuację ekonomiczną jednostki. Wykształcenie jednostki nie tylko pokazuje jej aktualną sytuacją, lecz jest także znakomitymi wskaźnikiem Urno. ink dnt^r/e p»v\v<uiviln sic rodzimm” (Innh-hnrt 1007 s 1 S71 7dnnirm Tn-

.    ¹ i    i    I ’ i    i ¹

turni .'vi •tulu stutali su; nu upuir wuituści |Mislin:itciiitljslv<viU'

Wick ,'s a niIniwaln mu,iMiwtciuc edukacji, zwłaszcza w kiiijneh rozwiniętych. Trem! ten jest kontynuowany na początku XXI wieku z jeszcze większą intensywnością. Oznacza to również, że wzrosła i stale wzrasta liczba osób

' Wyjątkami były Niemcy Wschodnie, Czechosłowacja, Kuwejt, Arabia Saudyjska, Zjcdnoczo-180 nc Emiraty Arabskie > Singapur.

posiadających większe umiejętności komunikowania się oraz umiejętności organizacyjne. A zatem mamy do czynienia z dwoma procesami: (I) zwiększa się liczba osób, które zorientowane są na wartości samorealizacji, ekspresji, innymi słowy, na wartości postmaterialistyczne; (2) zwiększa się liczba osób, które dysponują umiejętnościami sprzyjającymi wzrostowi partycypacji politycznej w skali masowej, co uważa się za element kultury politycznej cechującej państwa demokratyczne.

ł,3. Inglpharęs ilj-finlFis łyąr(pśę!

i»ji ilłgicttS; iii iiw.jiiićju fi łiJStł

Podstawowe dia swej teorii pojęcie wartości inglehart definiuje w następujący sposób: „Wartości są zwykle rozważane jako coś relatywnie centralnego i będącego względnie trwałym elementem postrzeganego przez nas wizerunku osoby [one‘s ontlook]. (...) wartości różnią się operacyjnie od postaw tylko tym, że jest ich mniej, są bardziej ogólne, centralne i przenikające, mniej sytuacyjnie uwarunkowane, bardziej oporne na modyfikacje i prawdopodobnie związane rozwojowo z bardziej pierwotnymi lub dramatycznymi doświadczeniami” (Inglehart 1977, s. 29). Odwołuje się przy tym do sposobu, w jaki Milton Rokeach charakteryzował wartości i ich znaczenie: „(...) «wartość» trwa. Jeśli wartości byłyby całkowicie stabilne, zmiany indywidualne i społeczne byłyby niemożliwe. Jeśli wartości byłyby zupełnie niestałe, kontynuacja ludzkiej osobowości byłaby niemożliwa. Wartości zajmują bardziej centralną pozycję niż postawy w osobowości jednostki i jej kognitywnym systemie, i dlatego są determinantami tak postaw, jak i zachowań. Z kolei, postawy są bardziej centralne niż przekonania i preferencje dotyczące poszczególnych problemów: postawa jest spójnym systemem przekonań. Niełatwo jest mierzyć coś tak głęboko zakorzenionego i centralnego jak wartości” (Inglehart 1982, s. 450).

1.4. Operucjonalizacja założeń teoretycznych: sposób mierzenia orientacji na wartości materialistyczne-postmaterialistyczne

W krótkiej, podstawowej wersji narzędzia badawczego respondenci wybie-rnin spośród czterech dwa cele. ich zdaniem najważniejsze w polityce w ciauu

e i i    i    i

Iliście /li 'i/c/c|Jiilllie ważny, gdyżw polilyer nie ml ia/n (la się nsiaii.nac w:.w* ko, czego ludzie by chcieli? huszę wylnać najważniejszy i diugi / izędtt'' Wskaźnikami orientacji materialistyczncj są odpowiedzi: „utrzymanie porządku w społeczeństwie” i „przeciwdziałanie wzrostowi cen”. Wskaźnikami wartości postmaterialistycznych są natomiast odpowiedzi: „stworzenie ludziom większych możliwości wpływania na decyzje władz" i „stworzenie większych możliwości swobodnego wypowiadania poglądów". W przypadku, gdy respondent 18 1