str0046

Oprócz przedstawionego wyżej podziału opartego na kryteriach anatomicznych istnieje jeszcze inny podział układu nerwowego uwzględniający różne kierunki jego oddziaływań. Rozróżnia on układ nerwowy somatyczny i układ wegetatywny. Pierwszy zawiaduje tzw. czynnościami animalnymi (tj. właściwymi dopiero zwierzętom), które bezpośrednio wchodzą w skład form zachowania się, takich jak: ruchy loko-mocyjne i manipulacyjne, utrzymanie postawy ciała, a także odbiór bodźców ze środowiska zewnętrznego i poznawanie otoczenia, a więc percepcja i uczenie się. Drugi układ rządzi tzw. czynnościami wegetatywnymi sprowadzającymi się do regulacji funkcjonowania narządów wewnętrznych w związku z aktualnymi potrzebami ustroju. Podczas gdy układ somatyczny nazywany jest niekiedy układem animalnym, synonimami układu wegetatywnego są: układ roślinny i układ autonomiczny. Określenia te uwypuklają pewne podobieństwo między mechanizmami regulującymi przebieg podstawowych procesów życiowych u zwierząt i roślin oraz względną autonomię tych mechanizmów i niemożność dowolnego nimi sterowania.

3.2.2. Elementy składowe układu nerwowego

Układ nerwowy jest zbudowany z komórek nerwowych oraz z neuroglii, czyli gleju'. Zawiera także naczynia krwionośne i niewielką ilość tkanki łącznej. Komórki nerwowe wraz z glejem tworzą tkankę nerwową.

Komórka nerwowa, inaczej zwana neuronem, jest podstawową jednostką morfologiczną i funkcjonalną układu nerwowego. Jej pierwowzorem w życiu płodowym jest neuroblast. Każdy neuron pochodzi z jednego neuroblastu. Rozmnażanie się komórek nerwowych po tym przekształceniu nie jest już możliwe — dalszy ich rozwój polega na doskonaleniu się pod względem budowy i funkcji.

Neuron składa się z ciała komórki i wypustek. Funkcją wypustek jest przewodzenie impulsów nerwowych, które stanowią niejako kwanty pobudzenia neuronu. Rozróżniamy dwa rodzaje wypustek — dendryty i neuryty. Poza nielicznymi wyjątkami neuron ma tylko jeden neuryt, natomiast może mieć wiele dendrytów. Dendryty przewodzą impulsy w kierunku ciała komórki, a neuryt — od ciała komórki na zewnątrz^{1 2} (rys. 13 A).

Neurony różnią się między sobą wielkością ciał komórkowych, ich kształtem oraz liczbą i organizacją wypustek. U ssaków wielkość ciał komórkowych neuronów wynosi od kilku do około 100 pm. Większe neurony występują u niektórych zwierząt bezkręgowych. Pod względem kształtu ko-

46

1

Glej jest niekiedy nazywany (niesłusznie) tkanką glejową.

2

- Twierdzenie to zawiera pewne uproszczenie. Zagadnienie powstawania i przewodzenia impulsów nerwowych omawiamy szczegółowo w następnym rozdziale.