str17

2.1. Tradycje realizmu 65

Studium przypadku:

atrybuty suwerenności Jeana Bodina

Suwerenność państwa zajmuje centralne miejsce w realistycznych teoriach międzynarodowych. Samo pojęcie „suwerenność", wprowadzone w XIII w. przez Beaumanolra. wywodzi się od łacińskiego słowa superanus. które oznacza kogoś znajdującego się ponad innymi i nie uznającego żadnej władzy wyższej. Nowoczesna koncepcja suwerenności powstała z połączenia trzech elementów: majestatu, czyli godności i respektu dła instytucji (maiestas), władzy i wyłącznej kompetencji do rządzenia (imperium) oraz zarządzania l zaufania publicznego, analogicznie do protestanckiej idei okonomatu (stewardship)'. Wszystkie państwa, i tytko one, posiadają wystarczający majestat, aby być uznane za suwerenne. Występuje różnica między majestatem rzeczywistym (maiestas roalls), który był nieodłączny od całej wspólnoty zachowującej władzę ustawodawczą oraz majestatem osobistym (maiestas personaJis), który był udzielany władcy w celu sprawowania rządów.

Głównym teoretykiem suwerenności był Jean Bodin, który określił suwerenność jako władzę absolutną i stałą, nieograniczoną ani co do charakteru, ani co do funkcji, ani co do czasu-'. Zarazem Bodin przyznał suwerenność wspólnocie politycznej. Rzeczypospolitej (the Common-weath), jest ona jednak spersonifikowana. wykonywana przez jedno centrum decyzyjne - osobę monarchy. Oznacza ona nieograniczoną władzę, zarówno w wymiarze wewnętrznym, wobec obywateli danego państwa, jak i w wymiarze zewnętrznym, wobec innych państw w systemie międzynarodowym. Jedynym ograniczeniem dla suwerena jest wola boska i prawo naturalne, co jednak implikuje, że suweren winien respektować prawa swoich poddanych. Suweren ma więc możliwość wydawania poleceń lub zakazów w zakresie, jaki uzna za stosowny. Władzę publiczną sprawuje za pomocą podporządkowanych mu urzędników, sędziów i generałów, którzy sami me są suwerenami. niezałoźnio od tego. ile władzy posiadają, związani są bowiem prawem, jurysdykcją i połoccniami monarchy.

Bodin wyróżnił osiem atrybutów (prerogatyw) suwerenności. Pierwszym atrybutem suwerenności jest stanowienie prawa. Jest to najważniejsza prerogatywa, zawiera bowiem w sobie wszystkie inne⁵. Drugi atrybut to prawo do wypowiadania wojny i zawierania pokoju, dotyczy więc zapewnienia bezpieczeństwa państwa. Trzecim atrybutem jest prawo do mianowania najwyższych urzędników i sędziów, którzy wykonują suwerenność w imieniu monarchy. Czwartą i piątą prerogatywą jest prawo do sądzonia w ostatniej instancji oraz prawo łaski i ogłaszania amnestii. Szóstym atrybutem suwerenności jest prawo do bida monety, które przynależy wyłącznie władzy królewskiej. Zdaniem Bodina jest to drugi po stanowieniu prawa pod względem ważnośd atrybut, który określa próbę, wartość i miarę monety*. Siódmą prerogatywą suwerenności jest prawo do nakładania podatków i do udzielania przywilejów. Monarcha ma także władzę do decydowania o języku państwa, co obejmuje prawo do narzucenia mniejszościom narodowym języka oficjalnego.

Krytycy Bodina wskazują, że jego koncepcja suwerenności pomogła przygotować drogę dła teonl królewskiego absolutyzmu, w której monarcha był panem ludzi, praw i całego państwa. Był on odpowiedzialny za wytworzenie błędnego wrażenia, że suwerenność jest niepodzielna oraz dostarczył argumentów na rzecz utrzymania pełni władzy przez monarchę i nie podzielenia się nią z ludem. Utrzymywał bowiem, że konsekwencją takiego kroku byłby bałagan, nieporządek i wojna, które trwałyby dopóty, dopóki pełna suwerenność nie znalazłaby się w jednym miejscu.

¹    Nicholas Greenwood Onuf. The Rcpublican Legacy tn International Thought. Cambridge 1998. Cambridge Unlverslty Press. s. 126-131.

²    Jean Bodin. On Soocretgnty. Four Chapters Jrom The Six Books on Commonwcalth, Julian H. Franklin (red. I tłum.). Cambridge UntversKy Press. 1992. s. 3. Zob. polski przekład dzieła Bodina pióra Remigiusza Blcrzanka. Zygmunta Izdebskiego oraz Jerzego Wróblewskiego. Jan Bodin. Sześć ksiąg o RżeczpospolUęJ. Warszawa 1958.

³    Jean Bodin. On Soocretgnty. s. 56.

⁴    Jean Bodin. On Soeereignty. s. 78.