socjo 10

118

Rozdział 4. Interakcja społeczna a życie codzienne

Studium przypadku - podejmowanie ról podczas badań intymnych

Wiele elementów proponowanego przez Goffmana modelu dramaturgicznego - manipulacja:, wrażeniami, znaczniki, role i spotkania bezpośrednie - pojawia się w badaniu przeprowadzi nym przez Jamesa Henslina i Mae Briggs (zob. 1971, 1997). Przyjrzyjmy się uważnie ich stu-^: dium specyficznej, bardzo delikatnej interakcji, jaką jest wizyta kobiety w gabinecie ginekolog gicznym.

W okresie gdy Henslin i Briggs pracowali nad tym tematem, większość badań ginekolog gicznych przeprowadzali lekarze-mężczyżni, co stwarzało (i niekiedy wciąż stwarza) wiele dwu-; znacznych okoliczności i może wywoływać skrępowanie u obu stron. Zachodnia socjalizacja ; uczy zarówno mężczyzn, jak kobiety, że genitalia są najbardziej intymną częścią ciała i ogą-danie, a zwłaszcza dotykanie genitaliów drugiej osoby kojarzy się zwykle z intymnym kontaktem seksualnym.

Henslin i Briggs analizowali materiał zebrany przez Briggs, dyplomowaną pielęgniarkę, i dużej liczby badań ginekologicznych. W ich interpretacji takie badanie przebiega w kilku następujących po sobie etapach. Zgodnie z metaforą dramaturgiczną, każdy z tych etapów stanowi f oddzielny akt, a w miarę rozwoju akcji aktorzy występują w coraz to nowych rolach. W prologu kobieta wchodzi do poczekalni i przygotowuje się do podjęcia roli pacjentki, chwilowo pozbywając się swojej zewnętrznej tożsamości. Wezwana do gabinetu, podejmuje rolę pacj Następuje pierwsza odsłona, w której lekarz przyjmuje konkretną, profesjonalną postawę i tuje pacjentkę jako pełnoprawną, kompetentną osobę, utrzymując z nią kontakt wzrc i uważnie słuchając tego, co ma do powiedzenia. Jeżeli zdecyduje, że potrzebne jest bat mówi jej to i wychodzi z gabinetu. Jest to koniec pierwszej odsłony.

Kiedy wychodzi lekarz, wchodzi pielęgniarka, pomoc niezbędna do rozpoczęcia zbliżaj, się aktu. Jej rolą jest uspokojenie pacjentki, więc gra rolę jej powierniczki - która dobrzt

jach zachodnich mają na celu ochronę przestrzeni prywatnej jednostek - zarówno mężczyzn, jak i kobiet - przed niechcianym kontaktem fizycznym i bliskością innych.

Interakcja w czasie i przestrzeni

Aby przeprowadzać analizy spotkań bezpośrednich oraz aby zrozumieć, czym jest życic społeczne w ogóle, trzeba zacząć od lokalizacji i rozmieszczenia czynności w czasie i przestrzeni. Każda interakcja jest jakoś ulokowana - przebiega w określonym miejscu i trwa przez określony czas. W ciągu dnia nasze działania rozgrywają się zazwyczaj w obszarze jakichś „stref” czasowych i przestrzennych. Tak więc w ciągu dnia większość ludzi spędza jakiś czas, dajmy na to, między dziewiątą rano a piątą po południu, pracując. Ich czas w tygodniu jest także podzielony na strefy - w dni powszednie ludzie zazwyczaj pracują, a soboty i niedziele spędzają w domu, wykonując w tym czasie innego rodzaju czynności. Przechodząc z jednej strefy czasowej dnia do drugiej, przemieszczamy się również w przestrzeni. Aby dostać się do pracy, jedziemy autobusem z jednego końca miasta na drugi albo nawet dojeżdżamy spoza miasta. Dlatego analizując interakcję społeczną, warto przyjrzeć się ruchliwości ludzi i ustalić konwergencję czasowo-przestrzenną.

W zrozumieniu stref czasowych i przestrzennych, w jakich toczy się życie społeczne, pomocna jest koncepcja regionalizacji. Za przykład niech posłuży prywatny

Interakcja w czasie i przestrzeni

119

„czym to jest dla kobiety" - a zarazem współpracuje z nią w przygotowaniu do sceny, która ma za chwilę nastąpić. Przed tą kluczową sceną, w której udział weźmie ciało częściowo poddane obserwacji, pielęgniarka pomaga pacjentce zmienić się z osoby, pełnej istoty ludzkiej, w „nie-osobę". Nie tylko nadzoruje jej rozbieranie się, ale przejmuje aspekty tej czynności, nad jakimi w normalnych warunkach pacjentka sama by panowała - zabiera i składa jej rzeczy, prowadzi ją do fotela ginekologicznego i przed przyjściem lekarza częściowo przykrywa jej ciało prześcieradłem.

W kluczowej scenie biorą udział zarówno lekarz, jak pielęgniarka. Obecność pielęgniarki służy zapewnieniu, że interakcja między lekarzem a pacjentką będzie pozbawiona podtekstów seksualnych. Ponadto pełni ona rolę naocznego świadka na wypadek, gdyby lekarz miał zostać oskarżony o nieprofesjonalne zachowanie. Samo badanie przebiega tak, jakby pacjentka pozbawiona była osobowości. Prześcieradło, którym jest częściowo przykryta, oddziela strefę genitaliów od reszty jej ciała, a pozycja, jaką przyjmuje, nie pozwala jej samej obserwować przebiegu badania. Lekarz siedzi na niskim stołku poza zasięgiem jej wzroku i, nie licząc paru specyficznie medycznych pytań, nie zwraca na nią uwagi. Pacjentka współpracuje w tworzeniu efektu bycia nie-osobą, nie inicjując rozmowy i ograniczając do minimum ruchy ciała.

Przed sceną finałową znów potrzebna jest pomoc pielęgniarki, która pomaga teraz pacjentce z powrotem stać się osobą. Mogą one znów nawiązać rozmowę, w której pacjentka wyrazi ulgę, że jest już po badaniu. Kiedy już sama ubierze się i ufadzi, jest gotowa do ostatniej odsłony. Lekarz wchodzi i, przedstawiając wyniki badania, znów traktuje pacjentkę jak kompletną i odpowiedzialną osobę. Swoim uprzejmym, profesjonalnym sposobem bycia daje pacjentce do zrozumienia, że sposób jej postrzegania nie uległ w wyniku intymnego kontaktu z jej ciałem żadnej zmianie. Zostaje odegrany epilog, w którym pacjentka wychodzi z gabinetu i na powrót przybiera właściwą sobie w świecie zewnętrznym tożsamość. W ten sposób pacjentka i lekarz współpracują ze sobą w kierowaniu interakcją i manipulacji wrażeniami wywieranymi przez każdą ze stron na drugiej.

dom. Nowoczesny dom dzieli się na pokoje, korytarze i piętra, jeżeli ma więcej niż jedną kondygnację. Regiony te nic są jedynie fizycznie odrębnymi obszarami - odpowiadają one także strefom czasowym. Salon i kuchnia są zazwyczaj wykorzystywane za dnia, a sypialnie w nocy. Przebiegające w tych regionach interakcje są wydzielone zarówno przestrzennie, jak czasowo. Niektóre obszary domu pełnią funkcje „kulis”, a „przedstawienia” są odgrywane w innych obszarach. Niekiedy funkcję kulis może przyjąć cały dom. Jak zwykle doskonale ujmuje to Goldman (2000: 154-155):

Podobnie w niedzielny poranek rodzina może korzystać z otaczających ognisko domowe ścian, aby ukryć świąteczną niedbalość stroju, rozciągając na wszystkie pomieszczenia swobody ograniczone na co dzień do kuchni i sypialni. W dzielnicach zamieszkanych przez amerykańską klasę średnią miejsce zabawy dzieci może być po południu uznane przez, matki za kulisy, gdzie chodzi się w dżinsach, bez makijażu i z przylepionym do warg papierosem (...) oczywiście strefa. która jest sceną dla regularnie powtarzanego przedstawienia, w przerwach między występami nierzadko przekształca się w kulisy, ponieważ w tym czasie remontuje się dekoracje, a wykonawcy przymierzają kostiumy. Aby to zobaczyć, wystarczy zajrzeć do restauracji, sklepu czy domu na pięć minut przed przyjściem gości.

Czas zegarowy

W społeczeństwach nowoczesnych strefy naszego działania są w znacznym stopniu wyznaczone przez czas zegarowy. Bez zegarów i dokładnego wymierzenia czynności