str5

36    1. Teoretyczne podejście do stosunków międzynarodowych

zmiennej przyczynowej (niezależnej). Przykładem takiej teorii jest ncorealizm. gdzie zmienną niezależną, czyli siłą sprawczą rezultatów na arenie międzynarodowej. Jest struktura systemu międzynarodowego. Teorie wieloprzyczynowe wyjaśniają stosunki międzynarodowe oddziaływaniem dwóch lub więcej zmiennych niezależnych. Na przykład teorie behawioralistyczne dostrzegają wiele przyczyn wojen, takich jak poziom wydatków wojskowych, rodzaj sojuszy, charakter społeczeństwa, procedury biurokratyczne i doktryny wojskowe, które miały wpływ na ostateczny rezultat, jakim była wojna.

Teorie jednoprzyczynowości zmodyfikowanej zakładają istnienie Jednej zmiennej niezależnej, ale uznają także wpływ zmiennych interweniujących, oddziałujących między zmienną niezależną i zmienną zależną i modyfikujących ostateczny rezultat. Wprowadzenie zmiennych interweniujących pozwala na zbliżenie modelowych warunków do rzeczywistości. Przykładem jednoprzyczynowości zmodyfikowanej jest neorealizm Roberta Gilpina. gdzie zmienną niezależną jest struktura systemu międzynarodowego, natomiast zmiennymi interweniującymi - czynniki technologiczne, relacje kosztów wojskowych, społeczne ograniczenia wewnętrzne oraz różna zdolność samodzielnego działania państw.

Główną trudność stanowi odróżnienie jednoprzyczynowości zmodyfikowanej od wieloprzyczynowości. Rozważmy następujący przykład. Gdy spacerujemy boso po plaży zostawiamy za sobą ślady. Zmienną niezależną jest w tym przypadku ruch nóg. a zmienną zależną ślady stóp. Gdy włożymy buty. ślady na piasku będą inne. zmienna przyczynowa - ruch nóg - pozostaje ta sama. jest on przyczyną śladów na piasku, natomiast buty są zmienną interweniującą, która modyfikuje rezultat - kształt śladów¹.

1.2.5. Siła

Angielski termin power. wieloznaczny i trudno przetłumaczalny na język polski, oznacza siłę. potęgę, moc. energię, władzę. W rozumieniu tym „siła" (power) różni się zatem od „siły" (force) rozumianej jako jedynie fizyczna przemoc. Pojęcie siły będziemy używać w szerszym znaczeniu, zamiennie z pojęciem potęgi. Na tak rozumianą siłę państwa składa się wiele czynników. Hans Morgenthau wymienia m.in. czynniki geograficzne, siłę ekonomiczną, zdolności wojskowe (ilościowe i jakościowe) a także czynniki niewymierne, takie Jak charakter i morale narodu, jakość przywództwa i efektywność rządu. Kenneth Waltz utrzymuje, że o statusie mocarstwowym decyduje kombinacja czynników, takich jak wielkość populacji, zasoby naturalne, potęga gospodarcza, siła militarna, stabilność polityczna i kompetencje. Z kolei John Mearsheimer zwraca uwagę przede wszystkim na wielkość populacji i bogactwo narodowe².

W literaturze przedmiotu występują różne sposoby mierzenia siły państwa. Na przykład według Celine*a na siłę państwa składa się suma tzw. masy krytycznej, na którą z kolei składa się wielkość populacji i terytorium, siły ekonomicznej i zdol-

1

   John M. Hobson. The State and International Relattons. Cambridge 2000. Cambridge Uni-versity Press. s. 10-11.

2

   Hans Morgenthau. PolUlcs Among Nations. The Strugglefor Power and Peace. New York 1978. Knopf. rozdz. 9: Kenneth N. Waltz. The Emerglng Structure of International Polltlcs. „International Security" 1.18. nr 2. (Fali 1993). s. 50: John J. Mearsheimer. The Tragedg ojGreat Power Polltlcs. New York-London 2001. W.W. Norton & Company, s. 55-82.