str2 2

30    1. Teoretyczne podejście do stosunków międzynarodowych

narodowej, a na ile ich zachowanie zdeterminowane jest przez strukturę systemu międzynarodowego.

Zanim określony byt uznany zostanie za suwerenne państwo, winny być spełnione trzy warunki: (1) musi istnieć stabilny rząd. który nie podlega innej władzy wyższej. (2) musi on efektywnie sprawować władzą na określonym terytorium, oraz (3) musi sprawować zwierzchnictwo personalne nad określoną liczbą ludzi (państwo = terytorium + ludność + władza).

Suwerenność ma dwa wymiary: zewnętrzny oraz wewnętrzny, co oznacza „niezależność państwa od wszelakiej innej władzy w jego stosunkach z innymi podmiotami prawa międzynarodowego oraz jego samodzielność w regulowaniu spraw wewnętrznych”¹. Charakteryzuje ją wyłączność, pełność i samodzielność. Wyłączność wyraża się funkcjonowaniem na danym terytorium odrębnego systemu prawa. Pełność oznacza, że zakres kompetencji państwa na danym obszarze nie jest ograniczony. chyba że przez kompetencje innych państw lub prawo międzynarodowe. Samodzielność oznacza z kolei, że państwo wykonuje swoje kompetencje w sposób uznaniowy i samo decyduje o zakresie własnych zobowiązań międzynarodowych².

Ze względu na relacje ze społeczeństwem możemy wyróżnić trzy koncepcje państwa: weberowską. pluralistyczną i marksistowską. Koncepcja weberowska zakłada. że państwo jest aktorem od społeczeństwa niezależnym, że ma swoje interesy, podejmuje decyzje i samodzielne działania na scenie międzynarodowej^{3 4}. Koncepcja pluralistyczna redukuje państwo do występujących w ramach społeczeństwa grup interesów. W koncepcji marksistowskiej państwo jest relatywnie autonomiczne, a zarazem ontologicznie zależne od społeczeństwa. Struktura społeczna łączy wizje państwa jako aktora oraz państwa jako społeczeństwa'¹.

1.2.2. Stosunki międzynarodowe a stosunki wewnętrzne

Stosunki międzynarodowe rządzą się innymi prawami niż stosunki wewnątrzpaństwowe. które są hierarchiczne, władze państwa wykonują funkcje ustawodawcze, wykonawcze i sądownicze, a obywateli obowiązuje prawo. Stosunki międzynarodowe są anarchiczne, zdecentralizowane i mniej uporządkowane. Zauważmy, że termin „anarchia" oznacza albo nieporządek, chaos i stan wojny między państwami (tzw. anarchia polityczna), albo brak regulatora stosunków międzynarodowych w skali globalnej (tzw. anarchia prawna). W stosunkach międzynarodowych pojęcie to występuje w tym drugim znaczeniu, anarchia nie oznacza nieporządku i chaosu, lecz brak władzy nadrzędnej, która regulowałaby stosunki między państwami, tak jak władza państwa reguluje stosunki między obywatelami. Przedmiotem studiów stosunków międzynarodowych jest stan anarchii⁵.

1

   Krzysztof Skubiszewski. Zarys prawa międzynarodowego publicznego. Warszawa 1955. t. 1. s. 158.

2

   Jerzy Kranz. Suwerenność paristwa i prawo międzynarodowe, w: Waldemar Jan Wolpiuk (red.). Spór o suwerenność. Wydawnictwo Sejmowe. Warszawa 2001. s. 108.

3

   Max Weber definiuje państwo jako .wspólnotę ludzka, która w obrębie określonego terytorium (...) rości sobie prawo monopolu na wywieranie prawomocnej przemocy fizycznej". Max Weber. Polityka Jako zaicód l powołanie. Warszawa 1987. Niezależna Oficyna Wydawnicza, s. 2.

4

   Alcxandcr Wendt. Soctal Theory of International Polltlcs. Cambridge 1999. Cambridge Uni-verslty Press. s. 198.

5

   Robert Gilpin. Tł\e Rlchness of the Tradilion of Polltlcal Reallsm. .International Organiza-tion" t. 37. nr 2. (Spring 1984). s. 287.