Kukułka3

V. Uczestnicy stosunków między narodowych i ich atrybuty

stracja) nie mają kompetencji władczych. Pozostaje im tylko pilnowanie łączności między członkami i wykonawstwo decyzji międzyrządowych. W organizacjach takich znajdują często schronienie państwa małe i słabe, zwłaszcza gdy stanowią większość i mogą czasem, krępować postępowanie państw wielkich i silnych.

Organizacje pozarządowe zrzeszają organizacje polityczne, gospodarcze, zawodowe, młodzieżowe, kobiece, naukowe, kulturalne, sportowe, wyznaniowe i inne. Sprzyjają kształtowaniu solidarności międzynarodowej między grupami i środowiskami ludzi różnych krajów. Podstawą normatywną ich funkcjonowania jest prawo wewnętrzne państwa, w którym znajduje się siedziba danej organizacji. Do tego prawa dostosowany jest zwykle statui mb inny akt konstytutywny każdej oiganizacji pozarządowej.

Geneza organizacji pozarządowych wiąże się zawsze z jakąś inicjatywą prywatną, aczkolwiek niekiedy jest ona inspirowana przez kręgi rządowe lub organizacje międzyrządowe. Inicjatywa taka ma na uwadze albo cele materialne (np. chęć pomnożenia zysków), albo niematerialne (ideologiczne, polityczne, kulturalne i inne). Największy wpływ na rozwój stosunków międzynarodowych mają te organizacje pozarządowe, które uzyskały status konsultacyjny przy Radzie Gospodarczej i Społecznej ONZ,

Według kryterium zakresu kompetencji przedmiotowych organizacje międzynarodowe dzielą się na organizacje wszechstronne i wyspecjalizowane, Do pierwszej grupy należą największe organizacje międzyrządowe (ONZ, OPĄ, OJ A, OB WE), do drugiej zaś wyspecjalizowane organizacje międzyrządowe (WHO, FAO, UNESCO) oraz znakomita większość organizacji pozarządowych.

Według kryterium problemowego organizacje między narodowe dzieją się na polityczne, gospodarcze, wojskowe, kulturalne, oświatowe, zawodowe, naukowe, techniczne, religijne, młodzieżowe, kobiece i inne.

Według kryterium funkcjonalnego organizacje międzynarodowe dzielą się na debatujące, usługowe i informacyjne. Funkcje debatujące spełniają w zasadzie wszystkie organizacje uniwersalne i regionalne. Funkcję wyłącznie informacyjną spełniają tylko niektóre

m-

€:

'ii-

Struktury i sity transnarodowe

organizacje międzyrządowe (jak światowa Organizacja Meteorologiczna) oraz większość organizacji pozarządowych.

Wreszcie według kryterium organizacyjno-strukturalnego można wyodrębnić trzy modele organizacji: unie o strukturze dwuczłonowej asymetrycznej (zgromadzenie plenarne i sekretariat), model trój-członowy asymetryczny (organ plenarny, organ wybieralny zarządzający i sekretariat) oraz model wieloczłonowy asymetryczny (organ plenarny debatujący, organ zarządzający, trybunał, egzekutywa i sekretariat).

Odrębnymi tworami międzynarodowymi są agencje międzyrządowe. Różnią się one od organizacji międzyrządowych tym, że same nie mogą zmieniać swoich uprawnień i nie decydują o składzie swych organów oraz o kierunkach swojej działalności, O tych sprawach decyduje bowiem organizacja międzyrządowa, do której agencja wchodzi, albo bezpośrednio państwa członkowskie lej organizacji. Największą liczbę agencji ma ONZ.

4, Struktury i siły transnarodowe

Większość działań i interakcji międzynarodowych zależy bezpośrednio lub pośrednio od państw i rządów. Wynika to przede wszystkim z faktu* że nie ma w świeełe zamieszkałych obszarów; które nie należałyby do jakiegoś państwa. Ponadto nowoczesna technologia ułatwia państwom kontrolowanie ich granic. Mimo to w drugiej połowie XX wieku zaczęły się coraz szerzej rozwijać stosunki transnarodowe czy transgraniczne. Obejmują one przepływy pewnych dóbr materialnych i duchowych niejako ponad uregulowaniami państwowymi i poza kontrolą państwową. Wyrażają się w mchach kapitałów między kontami bankowymi, w wirtualnym handlu czy w krążeniu idei. I chociaż dla rządów nie są obojętne transakcje, które mogą podważać ich politykę gospodarczą, czy tez wpływy ideologiczne, które mogą wpływać niekorzystnie na nastroje wewnętrzne, to jednak, me są one w stanie całkowicie zahamować takich przepływów,

Aktorów działań i interakcji transnarodowych jest trudniej zidentyfikować niż aktorów państwowych. Są to z reguły osoby, grupy

113