Kukułka4

V» Uczestnicy stosunków międzynarodowych i Ich atrybuty

i stowarzyszenia, które uczestniczą w życiu międzynarodowym. Do struktur i sil transnarodowych zalicza się stowarzyszenia, mchy i przejawy solidarności, które wychodzą poza granice państw i starają się promować swoje cele w środowisku międzynarodowym. Są to różne organizacje pozarządowe o charakterze humanitarnym i. nie nastawione na zysk (jak Międzynarodowy¹ Czerwony Krzyż, fundacje dobroczynne), a także grupy promujące pokojowe osiągnięcia cywilizacji ludzkiej (jak Grupa Pugwash czy Klub Rzymski),

Organizacje pozarządowe, powstałe bez jakichkolwiek wskazań rządowych czy pozarządowych, są rezultatem inicjatyw prywatnych i spontanicznych oraz opierają się na solidarności grap osób z roi” nych krajów (przynajmniej trzech). Dowodzi to, że państwa narodowe nie są w stanie zaspokoić wszystkich aspiracji tych grup, Utrwalone w ten sposób mchy i stowarzyszenia umożliwiają członkom owych grap uczestniczenie w życiu międzynarodowym poprzez stalą sieć relacji i ich treści. Mogą one czasem przyczyniać się do harmonizacji polityk narodowych, albo też rodzić napięcia między nimi. Dużo zależy od geopolityki tych stowarzyszeń i ruchów (ich rozprzestrzenienia na poszczególnych obszarach), od ich wielkości, i zasięgu oraz od ich struktury i zorganizowania (bardziej lub- mniej zintegrowanego).

Państwa nie dopuszczają do funkcjonowania organizacji pozarządowych w ramach, prawa międzynarodowego i dlatego są one zmuszone kierować się prawem wewnętrznym państwa swojej siedziby, które .nie reguluje aktywności, transnarodowej. W postawie państw goszczących organizacje pozarządowe przeważa tolerancja wobec nich, co ułatwia ich działalność wykraczającą poza uregulowania prawne. Dużym wsparciem dla transnarodowych działań takich organizacji jest nadawanie im statusu konsultacyjnego przez ONZ, przez organizacje wyspecjalizowane systemu ONZ i przez niektóre organizacje regionalne (jak Rada Europy i Organizacje Państw Amerykańskich),

Szczególnym rodzajem uczestnika procesów transnarodowych są firmy wielonarodowe. Ich rola jest nagłośniona w toku rozważań nad procesami globałizacyjnymi. Od czasów kolonializmu penetrują one różne obszary w poszukiwaniu surowców i rynków zbytu. Wywierają także presję na rządy, aby im udzielały określonego wsparcia, Stały się osłoną dla przepływu kapitałów i nierównej wymiany towarowej. Pod flagą ideologii neoliberalnej łączą różne rynki., zakłócają politykę ekonomiczną i socjalną krajów słabo rozwiniętych oraz wywołują kryzysy finansowe i obniżanie poziomu życia ludności. Firmy i koncerny, które byty wcześniej narodowe, a następnie stały się wielonarodowymi, unikają łatwo odpowiedzialności prawnej za swoje nadużycia, zasłaniając się regułami „racjonalności globalnej” oraz tworząc monopole i oligopole na skalę międzynarodową, Wymuszają też reformy gospodarcze, które szkodzą narodowym i państwowym interesom obszaru ich penetracji,

Część firm i koncernów międzynarodowych osiągnęła takie rozmiary potęgi materialnej, że przekraczają one niekiedy budżety kilku państw. Tworzą one niejako ponadpaństwowe ośrodki decyzji, co krytykują przeciwnicy ideologii neoliberalnej i anty glob aliści. Dlatego z drugiej strony nasilają się postulaty, aby ograniczyć wpływy firm. wielonarodowych i zdemokratyzować procesy globahzacyjne, zwiększając roJę kontrolną państw narodowych. Nie negując pozytywnych konsekwencji instalowania się firm wielonarodowych w różnych państwach (jak wnoszenie nowych technologii i tworzenie miejsc pracy), odrzuca się sytuacje dominacji i kontroli firm obcych, od których asymetrycznie staje się zależna nie tylko gospodarka, ale też rząd.

Można przeto stwierdzić, że nasilające się uczestnictwo firm i sił transnarodowych w stosunkach międzynarodowych stanowi wyzwanie dla pozostałych uczestników stosunków międzynarodowych, Ponieważ historia odrzuciła rozwiązania poprzez nacjonalizacje i konfiskaty takich firm, a nawet poprzez ścisłą kontrolę na granicach państw, poszukuje się łagodniejszych środków kontroli, Od lat 90, toczą się międzynarodowe dyskusje na temat środków kontroli, zwłaszcza wstępnej, nakładającej obowiązki na firmy wielonarodowe. Uzupełnieniem miałby być „kodeks dobrego postępowania'’ takich firm.