str"3

w

'■^{1 2 3}nn MaaM,

223

. _n(l-riuni ich obiektywnego (skoro są bytami) »jićwnyw«nia? Sprawa jest poważna, czego dowodem jest nieudolność i bezradność pozytywistów w udowodnieniu istnienia czegoś, czego obiektywnego istnienia wykazać się nie da. Wątpliwości w tej kwestii podzielał Heliodor Mu->/vński, kiedy pisał: „Ale kłopoty z definicją wychowania mają jeszcze inne podłoże. Oto powstaje pytanie, na ile realne są w ogóle wszelkie poszukiwania optymalizacyjne dotyczące działalności wychowawczej. Wątpliwości z tym związane dotyczą pewnej nieadekwatności pomiędzy tym. co poszukiwania takie są w stanie ustalić, a tym. co rzeczywiście kształtuje osobowość ludzi. W ychowanie sprowadzane bywa bowiem z reguły do określonych układów stosunków międzyludzkich. Tymczasem osobowość człowieka jest wytworem i odzwierciedleniem całokształtu stosunków społecznych. [...] pojęcie wychowanie, przy całej poprawności jego definicji, może pozostać martwe, bezużyteczne, jeśli nie będzie odnosić się do tej rzeczywistości społecznej”⁵². Niestety, przyjęta przez tego pedagoga definicja wychowania rozumianego jako .sterowanie procesami socjalizacyjno-enkultu-racyjnymi oraz uczenia się jednostek, podporządkowane celom kształtowania określonych dyspozycji osobowościowych”⁵⁵ przy jej projektującym charakterze, choć nie traci żadnej ze swych uznawanych dotąd za istotne cech, to jednak przydaje mu nowych składowych w postaci ogółu procesów społecznych, jakimi są socjalizacja i enkulturacja, nie przyczyniając się do lepszej operacjonalizacji tego pojęcia.

I 9.4. Wychowanie na mapie

Niewątpliwie pewną próbą metateoretycznego rozlokowywania definicji wychowania tak wielostronnie i wieloźródlowo są powstające mniej lub bardziej kompleksowe mapy pojęć. „Kartografia myśli” mogłaby być wzbogacona o „kartografię definicji badanego pojęcia”, oferując

Wychowanie jest pewnym aktem przejścia od możności (intencji) do jej zaistnienia, spełnienia się. „W takim znaczeniu mówić o zjawisku wychowania (fenomenie wychowania) lub

0    fakcie wychowawczymi znaczy przywoływać zdarzenia występujące w wychowaniu oraz widzieć możliwość ujmowania ich i określania za pomocą analizy racjonalnej lub naukowej”⁵⁴.

To, co dla jednych pod pojęciem „wychowanie” rozumiane jest jako udzielanie pomocy, wspieranie, dialogowanie, interakcja, to dla innych będzie urabianiem, manipulacją, wywieraniem wpływu, a dla jeszcze innych — konstruowaniem, wyzwalaniem czy sublimowaniem czegoś.

Sposób systematyzowania definicji wychowania może mieć następujący przebieg: na pytanie „Co to jest »wychowanie«?” odpowiadamy, podstawiając za „wychowanie” określone wyrażenie jakiegoś aktu (fenomenu — zjawiska fizycznego i/lub psychicznego), Tym samym wskazujemy „[...] na coś precyzyjnego, względnie stałego i długotrwałego, co narzuca się powoli

1    pozwala, właśnie dzięki swojej trwałości, na dokonanie racjonalnego i naukowego potwierdzenia, kontroli i weryfikacji, a przez to również opisania i przewidywania [,..]”⁵⁵. Wyrażenie to może być różne, gdyż słowo „wychowanie” jest wieloznaczne. Schemat definiowania pojęcia wyglądałby następująco:

Pojędu „wychowanie² (W¹) odpowiada > fenomen (F^ł) > wywiedziony z teorii T¹ >, która jest składową nauki N¹, czyli wychowanie jest F¹ w świetle teorii P osadzonej w nauce N'.

pedagogicznych teorii

krystalizację przestrzeni myśli, którą wypełnilibyśmy rozmaitymi sposobami ujmowania interesującej nas kategorii pojęciowej w kontekście rozlokowanych na mapie prądów i paradygmatów pedagogicznych. Można by było dokonywać ich reinterpretacji, przesunięć lub dostrzec

1

§ H. Muszyński. Wokół definicji..., op. cii., s. 18. ^u Ibidem, s. 19.

2

M. Nowak. Teorie i koncepcje..., op. cii., s. 180.

3

Zbijam, s. 180.