str&3

rzej | wartości opieki. Metodologia ta jest przejawem ogólniejszej zależności między wymaganiami różnych dziedzin ludzkiej działalności a dyspozycjami jej podmiotów. Zależność ta polega głównie na tym, że pożądane dyspozycje warunkowane są przez niespecyficzne i specyficzne elementy rzeczywistości opiekuńczej. Po drugie, jakkolwiek sześć wymienionych elementów struktury osobowej opiekuna dość wyraźnie określa ich istotę i treści, to jednak każdy z nich jest w różnym stopniu złożony. Stąd też niezbędne jest ich bliższe sprecyzowanie ukazujące niezmienniki i swoistości dyspozycji osobowych, koniecznych do odgrywania roli opiekuna-wychowawcy, zwłaszcza profesjonalnego. Po trzecie, należy uwzględnić również stopień znaczenia poszczególnych elementów struktury tego modelu i zachodzących między nimi zależności. Tak na przykład całkowicie niemożliwa jest opieka bez drugiej i trzeciej z kolei dyspozycji opiekuna. Natomiast w opiece naturalnej (rodzinnej) wiedza naukowa bywa najczęściej zastępowana doświadczeniem, intuicją, uczuciowością, naśladownictwem, co oczywiście jest niewystarczające w opiece, która ma być zoptymalizowana i realizująca właściwe dla siebie wartości. Tak więc podstawową cechą zależności między tymi elementami modelu opiekuna-wychowawcy jest ich kom-plementarność.

I 17.6. Kategorie opieki

y 17.6.1. Czym jest kategoria opieki? Uniwersalność opieki międzyludzkiej przejawia się między innymi w tym, że w jej makrostruk-turze zawierają się liczne, dość odmienne przejawy ludzkiej aktywności, które wypada nazwać kategoriami opieki. Na przykład gdy opieka wraz z prokreacją pojawia się w życiu rodzinnym, to nabierając jego specyficznych właściwości, staje się kategorią rodzinną. Analogicznie - opieka, wiążąc się z normami moralnymi i ich stosowaniem, tworząc swoisty układ — stanowi kategorię moralną. Na tej samej zasadzie, wchodząc w związek z prawodawstwem i wymiarem sprawiedliwości, staje się kategorią prawną.

Jakkolwiek wydawać się może mało istotne rozstrzyganie tego, czy kreacja takich kategorii nustępuje poprzez przenikanie do opieki pokrewnych dziedzin, czy też odwrotnie, albo w wyniku obustronnych tendencji do integracji, to należy przyjąć możliwość pierwszą. Przemawia za tym pierwotność opieki wobec tych dziedzin w ich filogenezie i społeczno-kulturowym rozwoju człowieka. Równocześnie dziedziny te, spełniając wymagania standardowe, obiektywnie wspierają lub poszerzają strefę opieki, która I zyskując na integracji z nimi — wykazuje naturalną tendencję ku temu, absorbując ich określone elementy i atrybuty. Mechanizmy te kreują następujące kategorie opieki: rodzinną, moralną, wychowawczą, społeczną, prawną, leczniczą, religijną i ekonomiczną.

Zapamiętaj

Kategorią opieki jest określona dwuaspektowa specyficzna postać opieki, powstająca w wyniku integralnego powiązania się jej w pewnym wymiarze z inną dziedziną życia i działalności.

Wyróżnione kategorie opieki są pojęciami o znacznym stopniu ogólności. Stąd każde z nich wymaga dopełniającego tę ogólną definicję określenia i dalej — możliwie wyczerpującej interpretacji. Nie można tego zastąpić tak często spotykanym w publikacjach krótkim zasygnalizowaniem, iż opieka wiąże się z wychowaniem, medycyną, ekonomią i tak dalej. Niezbędne jest tu bowiem ukazanie struktury danej kategorii opieki, jej genezy, swoistości, funkcji i uwarunkowań.

Poza tym niektóre z wymienionych kategorii są równocześnie wyodrębnianymi zakresami lub formami opieki, czy też takie formy zawierają. Na przykład opieka jako kategoria rodzinna jest równocześnie dominującym podzakre-