teatr11

wtedy kiedy go gra w najlepszej wierze, dokonywany zostaje zamach na Hamleta. Przecież sam pisałem, źc żadnej roli nie można odegrać bez tego, co w moich listach nazywałem „dopełnieniami". Są one nieuniknione, a skoro tak, nieuniknione jest również naruszanie suwerenności tego majestatycznego lwom, który trwa ponad pokoleniami dzięki geniuszowi Szekspira.

Muszę Pani wyznać, że właściwie teraz dopiero uświadomiłem sobie, w jaką się wdałem awanturę. Cała koncepcja „fazo-wości", jak słusznie Pani pisze, jest jednym z filarów mojej budowy, a wzięła się w dużej mierze z obserwacji historyka. Jeśli ktoś długo się zajmuje historią teatru, nasiąka pewnymi obserwacjami tak, że i wymowa pewnych zjawisk staje się dla niego oczywista. I to w stopniu, który nie zawsze pozwala na formułowanie dowodów, w których siła argumentacji odpowiadałaby intensywności przeświadczenia.

Dobre zżycie z kolejnymi okresami w dziejach teatru daje w rezultacie oswojenie z fenomenem „fazowości", mianowicie dlatego, żc tak rzecz była traktowana i odczuwana w Europie przez całe wieki. Powszechnie zgadzano się z tym, że gra aktora wywołuje zmiany w tym, co jest napisane, ludzie wiedzieli jednak, że zmiany nie muszą być wynaturzeniem, mogą tkwić w porządku rzeczy. A więc to nie ja wymyśliłem tę całą historię z dojrzewaniem, jest ona po prostu zawarta w całej historii nowożytnego teatru Analizowano ją rozmaicie i wnioski z obserwacji bywały różne, natomiast pisanie dla teatru trwało, lak jak trwała satysfakcja z tego pisania, i stało się już w XVI wieku potężną silą kulturotwórczą. Przecież nie byłoby europejskiej kultury teatralnej bez wielowiekowego uprawiania tej praktyki z dobrą wiarą.

Jeśli kiedyś teatr zupełnie odejdzie od tej praktyki, koncepcja „fazowości” utraci moc wyróżnika o charakterze teoretycznym, bo już nie będzie się odnosiła do wszystkich przykładów z tej samej kategorii zjawisk. Ale po pierwsze: jeszcze do tego nie doszło. A po drugie: nawet jeśli kiedykolwiek dojdzie, znajomość (ego, co się w naszej korespondencji nazywa ,/azowoś-cią”, będzie potrzebna do prawidłowej interpretacji zjawisk

składających się na historię teatru nowożytnego ubiegłych wieków.

To by tyle było o samym zjawisku. Niepodobna zaprzeczyć jego istnieniu, można się tylko różnić w Jego interpretacji.

UST LXXXIV

Dziękuję za Ust. „Do przyjęcia, choć nieoczywiste” — pisze Pani o mojej obronie punktu 8. Trudno, muszę się z tym pogodzić, choć nic mogę się zgodzić.

Punkt 9 zaskakuje nowymi sformułowaniami - pisze Pani.

Mowa tu o potrzebie wyrazu, wrodzonej aktorowi. Tej potrzebie najwyraźniej przeciwstawiam potrzebę refleksji — pisze Pani. A więc ta nie jest „wrodzona aktorowi"? Wedle mojego sformułowania aktor godzi się z nią i to w wyniku kompromisu. A więc chodzi najwyraźniej o coś spoza wrodzonych potrzeb aktora. A dalej: jeśli rola jest wynikiem kompromisu, to znaczy, te aktor pod wpływem swoich wrodzonych potrzeb nie dąży do odegrania roli i potrzebuje do tego jeszcze jakiego! bodźca z zewnątrz? Nie było dotychczas takich ujęć w naszej korespondencji.

Prawda, nie było, i słusznie mnie Pani za to strofuje, że w lekkie, który miał być streszczeniem caloki, odkrywa Pani rzeczy przedtem w tej całości nieobecne.

Po tym wyznaniu pozwolę sobie zauważyć, że z tego nowego formułowania wyniknął mimo wszystko pewien pożytek. Nasza obecna korespondencja sama wytyczyła sobie swoje zadania. Nowe sformułowania wymagają ciągłych wyjaśnień, a dzięki temu wychodzą na jaw różne luki i niedoskonałości dotychczasowej budowy.

Tak jest właśnie z tymi nieszczęsnymi potrzebami aktora. W naszej dawniejszej korespondencji właściwie tylko tyle o tym było, te aktor ma potrzebę poklasku. Trochę mało.

233