WSP J POLM123

232 _

Jerzy Bartmmski, Ludowy styl artystyczny

Wzorce tekstowe

Szczególnie interesującym aspektem ludowego stylu artystycznego jest obecność wypracowanych sposobów budowania tekstów jako złożonych całości znakowych. Funkcjonuje kilka wyrazistych paradygmatów spójnościo-wych tekstu i to w postaci wręcz modelowej. Nieprzypadkowo za pierwszą gramatykę tekstu uważa się głośne studium Władimira Proppa Morfologia bajki (1929, polski przekład 1976), które pokazało istnienie wspólnego wielu opowiadaniom (baśniom) wzorca kompozycyjnego opartego na utrwalonym następstwie zdarzeń. Dobrze znany jest typ bajki „łańcuszkowej”, kumulatywnej, realizującej wzorzec tekstu otwartego.

W pieśniach znajdujemy dwie zasady spójnościowe - szeregową (tematy kolejnych członów tekstu nawiązują równolegle do nadrzędnego tematu) i łańcuchową (tematy kolejnych członów tekstu nawiązują do bezpośrednio poprzedzającego fragmentu).

Powtarzalne schematy konstrukcyjne odnajdujemy też w przysłowiach, zagadkach, zamówieniach znachorskich.

Ewolucja ludowego stylu poetyckiego

Ludowy styl artystyczny podlega historycznym przemianom znacznie wolniej niż styl artystyczny języka ogólnego i literatur)' narodowej. Procesy modernizacyjne w języku polskiego folkloru obejmują warstwę fonetyczną i leksykalną (np. tradycyjny pieśniowy talar bywa dziś w przyśpiewkach weselnych zastępowany dolarem), w mniejszym stopniu składnię. Traci jednak na znaczeniu podstawowa zasada powtórzenia, paraleli i symbolu, która oparta była na światopoglądzie animistycznym, na przeżywaniu jedności człowieka ze światem jako żywą całością. Desakralizacja wizji świata (nie oznaczająca jednak bynajmniej nieobecności tematyki i motywów chrześcijańskich, które w wielu gatunkach wykazują znaczną trwałość) prowadzi do prozaizacji języka poetyckiego, do rozluźnienia jego starej konwencji, co jest widoczne w nowszych zapisach tekstów folkloru. Równocześnie w rozwijającym się od kilkudziesięciu lat piśmiennictwie chłopskim obserwujemy próby chronienia tradycji językowych folkloru czy to w formie prostych nawiązań stylistycznych (np. poprzez stosowanie swoistych dla folkloru powtórzeń), czy to sięgania do głębszej warstwy znaczeń symbolicznych, do archetypów ziemi, matki, domu. Najlepsze rezultaty osiągnął w tym zakresie Jan Pocek, zwany „księciem poetów chłopskich”, przywracający formalnym środkom językowym, symbolice i metaforom ich głębszą podstawę światopoglądową: