Wstyd i przemo0018

34 Wstyd i przemoc

przemocy stosowanej wobec przestępców), to znaczy motywy skłaniające osoby, o których przywykliśmy myśleć jako o kryminalistach, do popełniania aktów przemocy w celu wymierzenia sprawiedliwości tym, którzy — ich zdaniem — ukarali ich niesprawiedliwie. Innymi słowy, motywy i cele, które leżą u podłoża przestępstw, są takie same jak te, które leżą u podstaw karania sprawców. Są poszukiwaniem tego, co osoba brutalna, skłonna do przemocy, uważa za sprawiedliwość. To, co tradycyjnie zwane jest przestępstwem, jest przemocą, którą system prawny nazywa nielegalną czy bezprawną, natomiast kara jest przemocą legalną. Tak więc motywy i cele, które leżą u podłoża przestępstwa i kary są identyczne — wymierzenie sprawiedliwości albo zemsta za doznane krzywdy i niesprawiedliwości. O przestępstwie i karze mówi się zwykle tak, jakby były one przeciwieństwami, podczas gdy w rzeczywistości i jedno, i drugie popełnia się w imię moralności i sprawiedliwości, i w jednym, i w drugim wykorzystuje się przemoc jako środek służący osiągnięciu tych celów. A zatem identyczne są nie tylko cele, lecz i środki.

Z tego właśnie powodu podchodzę do przemocy jako do problemu medycznego, biologicznego. Przemoc jest dla mnie fizycznym zranieniem jednej osoby przez drugą, zwłaszcza ze skutkiem śmiertelnym, ale również prowadzącym do okaleczenia lub upośledzenia. Będziemy zatem postrzegali przemoc jako aspekt zdrowia publicznego i medycyny zapobiegawczej, w tym psychiatrii zapobiegawczej i społecznej. Jest to również problem biologii ewolucyjnej, ponieważ ostateczne pytanie dotyczące przemocy ma taką oto postać: czy staniemy się pierwszym gatunkiem, który sam siebie wytępi (ofiarami naszej własnej tragedii), czy też po prostu biernymi ofiarami naturalnych procesów przebiegających poza naszą kontrolą (fatum)? Takie podejście do przemocy doprowadzi nas do stawiania skromniejszych (i takich, na które łatwiej znaleźć odpowiedź) pytań niż pytania metafizyczne, które są naturalną konsekwencją moralnego punktu widzenia.

Jeśli chcemy zdobyć wiedzę potrzebną do urzeczywistnienia odwiecznego marzenia o zlikwidowaniu przemocy, to proponuję, hpAim /.umiast zadawać moralne i prawne pytanie: „Jak powin-Mlmy żyć?", na które nie da się znaleźć odpowiedzi, postawili Iftfilftmj produktywne i służące tej wiedzy pytanie empiryczne, • mtnnowicie: „Jak możemy żyć?”, to znaczy, jakie siły i procesy /-nc, psychologiczne i społeczne chronią, podtrzymują t mi howują życie, a jakie prowadzą do śmierci? Nie: „Jak dążyć 4$ •prnwiedliwści?” czy „Co jest dobre, a co złe, co moralne, a co

ftfe.....ralne, co sprawiedliwe, a co niesprawiedliwe?”, ale raczej:

są przyczyny zabójstw, samobójstw i napadów, jak różnią •lę one w różnych kontekstach i jak możemy wykorzystać wie-il«4 n tym dla zmniejszenia częstotliwości, z jaką ludzie krzyw-il«ą samych siebie i innych?” Na te ostatnie pytania można •nnlrźć odpowiedzi, ponieważ można badać zjawiska, do których •ię odnoszą, a odpowiedzi sprawdzać empirycznie. Nie: „Na jak wndki ból i cierpienie »zasługuje« ten przestępca czy zbrodniarz Wojenny?”, ale: „Jak możemy pomóc przetrwać tym brutalnym przestępcom bez dalszej eskalacji przemocy, kiedy toną oni w słusznej w swym mniemaniu nienawiści i rozpaczy, czując się usprawiedliwieni w eksterminacji innych i uważając, że muszą pociągnąć za sobą na dno innych?”

Kiedy podrosłem i poznałem niektóre z wielkich zbiorowych mitów o życiu rodzinnym, zacząłem się zastanawiać, czy owa nieszczęsna matka określana mianem półkrwi Indianki nie była nową Medeą; podobnie bowiem jak jej mityczny pierwowzór była onn postrzegana przez (niezbyt cywilizowanych) ludzi, pośród których przyszło jej żyć, jako barbarzyńca, a poza tym ona też została odizolowana od domu rodzinnego i swojej kultury. Czyżby morderczy czyn półkrwi Indianki, przez analogię do czynu Medei, miał wyrażać i stanowić ujście, w ostatecznym, fatalnym katharsis, dla jej bezsilnej wściekłości na ojca jej syna? Czy uderzenie męża w jedyny czuły punkt, który zachował być może pod maską brutalnej męskości, miało sprawić, by w końcu zaczął jej słuchać i poczuł ból, który ona sama odczuwała, ilekroć wyładowywał swą złość na synu?

Nie sądzę, by tak było. Myślę, że bliższym, wierniejszym literackim odpowiednikiem wydarzeń, które rozegrały się w mojej rodzinie, jest znakomita powieść Toni Morrison Ukochana. Wy-