DSC0011

Mniej więcej w IV wieku p.n.e. nastąpił stopniowy upadek kuitury łużyckiej. Na terytoriach pnybałtyckich i w dorzeczach Warty i Wisły zastąpiła ją kultura pomorska plemion wenedyjskich, a na obszarach obecnego Śląska i Małopolski kultura lateńska, zapoczątkowana przez Celtów, przybyłych w IV w p.n.e. z zachodniej Europy.

\p*.%

Celtowie (zwani też Galarrńi <aantam()V>ojawili się w źródłach pisanych w VI wieku p.n.e. Był to lud bardzo nastawiony na ekspansję - w 390 p.n.e. zdol Rzym, ale po przegranej bitwie pod Telamonem w 225 p.n.e. ich działania w Italii straciły impet. Ok. 190 p.n.e. Rzym zajął Galię Przedalpejską, a w 133 p.n.« oppidum w Numancji - ważny ośrodek Celtyiberow. Na Bałkanach wielkie najazdy celtyckie miały miejsce w latach279-277 p.n.ę^a w 270 p.n.e. część Celi została osadzona w Anatolii przez AntToćha l Sól era.    '    ---"    i

Na ziemiach polskich Celtowie pojawili się na początku IV p.n.e. Ślady ich obecności odnaleziono na Dolnym Śląsku — jednak dotychczas przebadano tylko n niewielką skalę osiedla w Radłowicach koło Oławy i w Kurzątkowicach. Ze sztuką celtycka łączy sie kśmjenne figury odkryte w okolicy góry Ślęży. Na Górnyr Śląsku odkryto m.in. dużą liczbę grobów lateńskich na wielkim cmentarzysKu kultury łużyckiej w Kietrzu. W zachodniej Małopolsce osadnictwo celtyckie zawierało też w sobie kilka elementów typowych dla kultury przeworskiej - stąq powstało określenie ”ćelto-przeworskagrupa kulturowa" obecnie zwana ” ftnięęką". W tej ostatniej wyróżnia się trzy fazy rozwoju: w pierwszej występowała wyłącznie ceramiki typowa dla kultury lateńskiej, w drugiej pojawiają si ręcznie lepione naczynia o formach i technologii charakterystycznych dla wczesnej ceramiki kuitury przeworskiej, obok której występuje celtycka ceramika robiona na kole; w trzeciej pojawiła się wysokogatunkowa, cienkościenna ceramika robiona na kole i malowana. Odkryty w Gorzowie koło Oświęcimia skar ' dowodzi na kontakty z Bojami, którzy zasiedlali wówczas ziemie czeskie. W Kryspinowie pod Krakowem odkryto złotą monetę o miseczkowatym kształcie (: muszlowy) - te i kilka innych znalezisk świadczą o istnieniu lokalnego mennictwa w obrębie grupy tynieckiej.

Na temat osadnictwa celtyckiego w dorzeczu Sanu nie zachowało się wiele informacji - na podstawie odkryć w Pakoszówce i Sanoku-Białej Górze datuje sit III-II w. p.n.e.

W Kotlinie Sądeckiej i Kotlinie Żywieckiej w okresie lateńskim rozwinęła się kultura puchowska, której głównym nosicielem była ludność utożsamiana z celt plemieniem Kotynów.

Na przełomie III i II w. p.n.e. w miejsce kultury pomorskiej i jej wschodniego odłamu (kultury grobów kloszowych) powstały kultury przeworska i oksywska. Oprócz tego na ziemiach polskich występowały: kultura kurhanów zachodniobałtyjskich (północno-wschodnia Polska! i dwie grupy kultury jastorfskiej: nadodrzańska (Pomorze Zachodnie) i gubińska (część Dolnego Śląska i Łużyce). W okresie późnolateńskich (II i I w. p.n.e.) doszło do istotnych przemian kulturowych. Poprzedzenie wspomnianych wyżej kultur poprzedziły ruchy migracyjne.

Kultura przeworska rozwijała się od lll/ll w. p.n.e. do pierwszej połowy V w. n.e. Osady tego kręgu były położone niżej niż osiedla pomorsko-kloszowe. Zajn tereny Dolnego Śląska, północno-zachodniej części Górnego Śląska, Wielkopolski, Kujaw, części Mazowsza, Podlasia i Małopolski. Główne źródła wiedzy na kultury przeworskiej mają charakter sepulkralny, gdyż zmarłych wyposażono w wiele przedmiotów. Stosowano głównie obrządek ciałopalny; początkowo przeważały groby jamowe, później popielnicowe. W grobach męskich odnajduje się broń, ostrogi, nożyce, brzytwy, osełki, narzędzia kowalskie i dwuczęścic klamerki do pasa; w kobiecych zapinki, klamry, przęśliki i noże sierpikowate. Niektóre z przedmiotów były importowane (np. w Wesołkach koło Kalisza odnaleziono rzymski miecz, a w Siemiechowie hełm typu wschodnioalpejskiego). Naczynia używane przez ludność kultury przeworskiej dzieli się na dwie gr starannie wykonane cienkościenne (ceramika stołowa) oraz grubościenne o prostszych formach (ceramiki kuchenna).

Spokrewniona z kulturą przeworską była kultura oksywska, wytworzona na gruncie kultury pomorskiej. Jej ludność stosowała ciałopalny obrządek pogrzebi (przeważały groby jamowe). Co przedmiotów, to bardzo różnorodne były formy klamer do pasów; używali też faliście powycinanych i ornamentowych grot włóczni.

Na terenie Pomorza Zachodniego rozwijała się grupa nadodrzańska, będąca lokalną grupą kultury Jastorf. Wyodrębniła się ona w wyniku procesu latynizacj m.ni. zaczęły występować groby jamowe, pojawiły się wykonane z brązu szpile ze skrzydełkami. Co do zwyczajów pogrzebowych, to stosowano tylko ciałopalenie; w młodszym okresie przedrzymskim najliczniejsze były groby popielnicowe. W grobie w Brzeźniku odkryto części czterokołowego wozu.

Grupa gubińska kultury Jastorf wykształciła się przypuszczalnie w tym samym czasie co grupa nadodrzańska. Najczęściej spotykano na terenie tej grupy gro popielnicowe, nakrywane misą.

Ludność kultury kręgu jastorfskiego składała ofiary bogom, zatapiając dary w jeziorach lub bagnach.

Obszar między dolnym biegiem Wisły a dolnym biegiem Niemna zajmowała kultura kurhanów zachodniobałtyjskich.

Na terenie Małopolski odnaleziono enklawy osadnicze kultury puchowskiej. Jej charakterystyczną cechą jest występowanie umocnionych osad, otoczonych | foctylikagąmi q konstrukcji ziemno-drewniano-kamiennej. W skład tej kultury wchodziło m.in. celtyckie plemię Kotynów.

[(edytuj] OkreiTrzymski |

W I wieku n.e. nastąpiła inwazja plemion germańskich Wandalów, Burgundów i innych, przybyłych z północy Europy (Jutlandia, Meklemburgia, Rugia, Bom Ci pierwsi weszli następnie w skład związku plemiennego Lugiów, pozostających pod silnym wpływem celtyckim. Okres dominacji Wandalów w południowi środkowej Polsce trwał do ok. IV wieku i związany jest z archeologiczną kulturą przeworską(8].*W międzyczasie ze Skandynawii (Vastergótland, Óstergótlan Gotlandia) przybyli w I w. n.e. germańscy Goci i Gepidzi, którzy osiedlili się na Pomorzu Gdańskim, gdzie pozostawali około ISO lat. Stworzyli oni archeologi kulturę wielbarską(9). Goci rozszerzyli swe siedziby na Kujawy, Wielkopolskę i Mazowsze, a następnie rozpoczęli wędrówkę wzdłuż Wisły i Bugu na południ wschód w kierunku Morza Czarnego, docierając na Krym. Gepidzi później ruszyli na południe, zajęli tereny nad Cisą, po czym opanowali Kotliną Panońską i Transylwanię. Cała Europa Środkowa znajdowała się wówczas ponadto pod znacznymi wpływami kulturowymi i cywilizacyjnymi wielkiego śródziemnomors cesarstwa rzymskiego.

Okres wędrówek ludów

Na przełomie IV/V wieku n.e. w Europie miała miejsce wielka wędrówka ludów, zapoczątkowana inwazją Hunów w 375 r. Germańskie ludy, zamieszkujące dzisiejszej Ukrainy, Słowacji, Moraw, Czech i Polski, w tym Goci, Swebowie, Wandalowie i Burgundowie, wraz z sarmackimi Alanami, zaczęły przemieszczać południe i zachód, do Italii, Galii, Hiszpanii, a nawet północnej Afryki. W ich miejsce przywędrowali wraz z Hunami, podporządkowani im zeslawizowani Sar Słowianie, zamieszkujący wcześniej dorzecza Dniepru. Słowianie nieśli ze sobą niższy stopień cywilizacji i kultury materialnej, lecz byli prężniejsi demograficznie(lO). Już w V w. n.e. ludy słowiańskie zasiedliły terytorium dawnego państwa Gotów nad Morzem Czarnym, a następnie rozpoczęły migracje południe nad Dunaj, gdzie po klęsce Hunów w połowie V w. wytworzyła się pustka osadnicza na północnym brzegu rzeki. Po przybyciu Awarów do Europy środkowej, w drugiej połowie VI w. Słowianie naddunajscy dostali się pod władanie Awarów. Również terytoria przykarpackie uzależnione były od państwa