004

36 Rozdział pierwszy

niewydolności czy upośledzenia jakiegoś organu (struktury organizmu) lub naruszenia sprawności funkcjonowania organizmu. Mamy zatem do czynienia z opisem występowania zarówno odstępstw w budowie, jak i funkcjonowaniu organizmu człowieka. W konsekwencji rozpoznania tych odstępstw ocenia się stopień powstania uszczerbku na zdrowiu.⁴

Wyróżnienie w opisie biologiczno-medycznym odstępstw w budowie i odstępstw w funkcjonowaniu organizmu znalazło odzwierciedlenie w Międzynarodowej Klasyfikacji Niepełnosprawności (International Classification of Functioning, Disabili-ty and Health - ICF) opracowanej i zaproponowanej do powszechnego stosowania przez WHO (WHO 2001). W zestawieniu 2 przedstawiona została lista (ICF Che-cklist), zaproponowana przez WHO do stosowania w środowisku medycznym.

Zestawienie 2

Zagregowane pozycje klasyfikacyjne dotyczące budowy i funkcji organizmu człowieka przyjęte w ICF

Lista struktur (organów) ciała człowieka

Lista funkcji organizmu

•    Organy systemu nerwowego (mózgu, rdzenia kręgosłupa i nerwów obwodowych) •    Oka i ucha oraz elementów powiązanych •    Narządów głosu i mowy •    Serca i systemu krążenia, struktur układu oddechowego i immunologicznego •    Organy układu trawiennego, metabolicznego i hormony •    Organy układu płciowego i moczowego •    Organy odpowiedzialne za poruszanie się i chodzenie •    Skóra i organy z nią powiązane

•    Psychiczne •    Intelektualne •    Poznawcze •    Zmysłów •    Układu nerwowego •    Układu krążenia, oddechowego, immunologicznego •    Układu trawiennego, metabolicznego i hormonalnego •    Układu płciowego i moczowego •    Układu neuro-mięśniowo-szkieletowego i struktur powiązanych z ruchem •    Skóry i powiązanych układów

Źródło: opracowanie własne na podstawie ICF Check/ist.

W drugim etapie opisuje się konsekwencję powstałego uszczerbku na zdrowiu na skutek niewydolności organizmu dla funkcjonowania człowieka; możliwości podejmowania przez niego różnych aktywności życiowych na co dzień oraz w wymiarze społecznym; mobilności, integracji, uczestnictwa. Do tego opisu stosuje się kategorię niepełnosprawności (w języku angielskim disability). Ocena niepełnosprawności w tym ujęciu została zoperacjonalizowana, do czego przyczyniły się zarówno wspomniane prace WHO nad funkcjonalną klasyfikacją niepełnosprawności (ICF), jak i liczne inne, definiujące niezbędną do codziennego życia aktywność oraz możliwe ograniczenia tej aktywności (np. Katza czy Lawtona).

W funkcjonalnym opisie niepełnosprawności stosuje się dwa jego rodzaje. Pierwszy dotyczy funkcji życiowych dnia codziennego o charakterze podstawowym.

^J Dc tego opisu, stosowanego np. w praktyce ubezpieczeniowej, stosuje się tablice utraty zdrowia oceniające poziom uszkodzenia, zwane oceną Barema.

można by powiedzieć związanych z fizjologią człowieka: jedzenie, picie, wydalanie, poruszanie się, komunikowanie (activities of daily living - ADL lub basie ac-tivities of daily living - BADL). Drugi rodzaj opisu dotyczy funkcji nazywanych instrumentalnymi, które decydują o możliwości życia zarówno samodzielnego, jak i w społeczeństwie (instrumental activities of daily liring - IADL), czyli wykonywanie podstawowych zajęć domowych i podejmowanie zadań związanych z życiem w społeczeństwie; utrzymywanie kontaktów społecznych, uczestnictwo w życiu społecznym (CłRRIE 2010).

Funkcjonalny opis niepełnosprawności w wielu krajach został precyzyjnie zdefiniowany i stał się podstawą pomiarów o charakterze statystycznym z zastosowaniami w polityce społecznej do programów wspierania osób z niepełnosprawnością/ Opiera się zarówno na informacjach obiektywnych (testy ADL/IADL) oraz subiektywnych, kiedy osoby z problemami zdrowia swe ograniczenia w funkcjonowaniu i możliwości aktywności oceniają sami.

Zestawienie 3

Lista czynności podstawowych, instrumentalnych i społecznych w życiu człowieka,

stosowana w ICF

Aktywność w życiu codziennym niezbędna w normalnym funkcjonowaniu (ADL)	Instrumentalna aktywność w życiu codziennym warunkująca funkcje społeczne (IADL)	Społeczna aktywność w życiu codziennym
•    Samodzielne jedzenie i picie •    Ubieranie się •    Samoobsługa w zakresie potrzeb fizjologicznych i utrzymywania czystości własnego ciała •    Poruszanie się (wstawanie z łóżka, wchodzenie na schody i schodzenie, podnoszenie niewielkich ciężarów) •    Komunikowanie się •    Chodzenie	•    Wykonywanie prac domowych: przygotowanie posiłku, pranie, sprzątanie •    Robienie zakupów •    Korzystanie z telefonu •    Płacenie rachunków	•    Uczenie się i stosowanie wiedzy •    Podejmowanie zadań •    Utrzymywanie kontaktów i relacji z innymi •    Poważniejsza i większa aktywność (zatrudnienie, biznes, kształcenie,...) •    Aktywność obywatelska, religijna, społeczna i hobby •    Inna aktywność i uczestnictwo

Źródło: opracowanie własne na podstawie ICF Checklist.

Trzeci etap i rodzaj opisu zawiera identyfikację dalszych konsekwencji uszczerbku na zdrowiu oraz niepełnosprawności, gdy ograniczenia funkcjonalne przeszkadzają lub udaremniają odgrywanie ról społecznych, ponieważ otoczenie dostosowane do osób sprawnych tworzy osobom niepełnosprawnym ⁵ Np. testy ADL stosowane są niejednokrotnie w opiece pielęgnacyjnej, a testy IADL w domowej opiece nad osobami niepełnosprawnymi i/czy w podeszłym wieku.