05 (66)

84 Ci$i( 11. Efekty polityki rozwoju zrównoważonego

stopniu wymagają pomocy. Zwraca na to uwagę Anders Rudqvist opisując doświadczenia szwedzkiej instytucji zajmującej się rozwojem międzynarodowym (SIDA). Stwierdza on, że grupy upośledzone w danej społeczności często nie dysponują żadnymi kanałami wyrażenia swych potrzeb i oczekiwań (Rudqvist 1992: 47). Tym bardziej więc programy pomocy dla /marginalizowanych warstw mogą być nietrafne, zwłaszcza programy — jak te określone dewizą Banku Światowego — zorientowane na pomaganie najuboższym poprzez rozwijanie mechanizmów rynkowych. Powiększająca się wiedza o tym, że skuteczność programów pomocy w bardzo dużym stopniu zależy od znajomości społeczno — kulturowego kontekstu podejmowanych działań oraz od szerokiego włączenia lokalnych społeczności w ich realizację (Cernea 1995), wciąż nic prowadzi do efektywnego osiągania deklarowanych celów — skutecznego poprawiania położenia warstw upośledzonych (Narayan 1995; Carvalho i Whitc 1996). Utrzymuje się duży opór przed przyjmowaniem tych faktów do wiadomości, a w każdym razie są one wciąż w zbyt małym stopniu uwzględniane w ogólnej strategu pomagania krajom Południa i uboższym warstwom w tych krajach (McMichael 1998: 291—298). Świadczy o tym niedawna konstatacja Jamesa Wolfensohna, prezesa Banku Światowego, przedstawiona w „Liberation" z 10 lipca 2000 roku. w której stwierdza on, żc liberalne recepty zwalczania nędzy nic zdały egzaminu, a rynek i wzrost me rozwiązują wszystkiego (MAK 2000).

6.3. Niepowodzenia rozwoju zrównoważonego uj krajach rozwiniętych

W państwach, w których osiągnięto wysoki poziom rozwoju gospodarczego, idea rozwoju zrównoważonego uzyskała stosunkowo dużą popularność i od prawie dwu dziesięcioleci jest uwzględniana w programach głównych sił politycznych. Sprzyjało to próbom wprowadzania jej w życic, jednak efekty tych działań nic poddają się prostym ocenom, ponieważ często okazują się one niezgodne z celami lub zasadami rozwoju zrównoważonego. Co więcej, doświadczenia środowisk naukowych zaangażowanych w te działania nie zostały przekształcone w spójny zbiór reguł, określających sposoby efektywnego sterowania gospodarką i społeczeństwem w kierunku bardziej korzystnym dla stanu środowiska naturalnego. W tej sytuacji brak jednolitych kryteriów dla oceny zarówno narodowych, jak i ponadnarodowych programów rozwoju zrównoważonego. Z tego względu ocena przedstawiana poniżej jest jedną z wiciu możliwych propozycji i dotyczy tylko dwu kwestii (środowiskowych skutków międzynarodowego handlu drewnem oraz stosowania nawozów sztucznych), a jej znaczenie zależy przede wszystkim od akceptacji zastosowanych tutaj kryteriów.

Idea rozwoju zrównoważonego była postrzegana między innymi jako odpowiedź na sytuaq'ę, w której ograniczone zasoby naturalne planety konfrontowane są z bardzo dużymi i rosnącymi potrzebami konsumpcyjnymi społeczeństw. Świadomość ogromnych różnic poziomu konsumpcji w poszczególnych częściach świata była istotnym punktem analiz ekologicznych i rzutowała na praktyczne rozwiązania proponowane zarówno przez koncepcję ekorozwoju, jak i rozwoju zrównoważonego. Część tych propozycji przyjęła formę postulatu skierowanego przede wszystkim do społeczeństw krajów rozwiniętych, by zmieniły dotychczasowy sposób życia, w tym ograniczyły poziom konsumpcji i stopień swej uciążliwości dla środowiska przyrodniczego⁴¹. Deklaracja z Rio dc Janeiro w sprawie Środowiska i Rozwoju ujmowała to następująco:

Ze względu na różny udział w zniszczeniu środowiska naturalnego, państwa ponoszą za nie wspólną, choć zróżnicowaną odpowiedzialność. Kraje rozwinięte uznają, że — w międzynarodowych wysiłkach na rzecz rozwoju umożliwiającego przetrwanie — ponoszą szczególną odpowiedzialność wynikającą z presji, jaką ich społeczeństwa wywierają na środowisko ziemskie oraz z dysponowania przez nie technologiami i środkami finansowymi. (...) Aby osiągnąć trwały rozwój i wyższą jakość życia dla wszystkich ludzi, państwa powinny ograniczyć i wyeliminować niewłaściwe wzorce produkcji i konsumpcji oraz wspierać odpowiednią politykę demograficzną (Sachs 1993: 132)⁴¹.

⁴¹    Raport Komisji Brundtland stwierdzał m.in.: „Stałość rozwoju w skali globalnej wymaga od tych, którzy osiągnęli większą zamożność, aby przyjęli styl życia utrzymujący się w granicach, jakie narzucają zasoby ekologiczne naszej planety, np. w kwestii używania energii” (Nasza 1991: 27).

⁴²    Interesujące jest, że uzasadnienie szczególnej odpowiedzialności państw rozwiniętych było interpretowane w znacząco inny sposób w polskiej edycji materiałów z Konferencji w Rio de Janeiro: „Ze względu na różny udział w zniszczeniu środowiska naturalnego na Ziemi, państwa ponoszą za jego stan wspólną, ale zróżnicowaną odpowiedzialność. Państwa rozwinięte potwierdzają swoją odpowiedzialność, którą ponoszą w międzynarodowym dążeniu do osiągnięcia trwałego i zrównoważonego rozwoju ze względu na wagę, jaką ich społeczeństwa przykładają do stanu środowiska oraz ze względu na możliwości technologiczne i środki finansowe, którymi dysponują” (Dokumenty 1993: 1S; wyróżnienia moje). Oryginalny tekst tego dokumentu był następujący: In view of different contributions to glohal environmental degradation. States have common bul differentiated responsibilities. The developed couniries acknowledge the responsibility that