06 (64)

od pozostałych, tak w swoim bycie, jak i określeniach.”’ Również typowe dla organizmu obustronne zależności poszczególnych narządów w budowie dzielą literackiego znajdują odpowiednik w zazębiających się warstwach, w ich budowie i funkcjach. Między architekturą żywego organizmu jako psychofizyczną całością, a budową literackiego dzieła sztuki istnieją jednak różnice. Otóż wzajemne wpływanie warstw na siebie zachodzi jedynie w ich zależności bytowej, poza tym w utworze literackim nie zachodzą ani zmiany, ani procesy. O procesie można mówić jedynie w tym sensie, że zachodzi on wówczas, gdy dzieło literackie jako utwór schematyczny zostanie wzięte w izolacji od jego konkretyzacji, która następuje w dopiero w trakcie lektury, tak jak i u-konstytuowanic jego poszczególnych warstw. Można natomiast wysnuć analogię między konkretyzacją a organizmem w różnych funkcjach jego warstw i części - ich różnorodność, wzajemne dostosowanie stę i służebność wobec funkcji naczelnej, którą spełnia indywiduum literackie-¹⁷⁴ Zasadniczą cechą dzielą sztuki literackiej jest bowiem to, że samo w sobie jest jedynie in polania dopiero w adek walnej konkretyzacji staje się in achialitale.^m i¹V

O ile problem celowości istnienia organizmu jest prosty do rozwiązania, to odpowiedź na pytanie, jaką funkcję ma spełnić literackie dzieło sztuki i co jest jego wytworem, nastręcza znaczne trudności. Skoro jednak dla każdego dzida sztuki literackiej istnieje funkcja naczelna, to należy ustalić, na czym polega jej ogólny typ. Samo istnienie naczelnej funkcji dzida sztuki należy do jego istoty. W sytuacji, gdy kształt określonego utworu wyklucza jej istnienie, trzeba uznać, że utwór taki nie jest de facto dzieleni sztuki. Sytuacja taka może wynikać również stąd, że nie wszystkie z zastosowanych sposobów konkretyzacji prowadzą do aktualizacji literackiej naczelnej funkcji dzida. Zwykle

Zob. także. R. Ingarden. Książeczka o człowieku, dz. cyl.. s. 127-148, gdzie autor ukazuje architekturę organizmu ludzkiego jako psycho- fizycznej całości.

Por. R. Ingarden, Studio z estetyki, dz. cyt., s. 407.

naczelnej funkcji w dziele sztuki literackiej upatruje się w wyrażaniu ducha jego twórcy, jego sposebu myślenia lub postawy wobec otacza-lącej go rzeczywistości oraz jako wyraz pewnej idei. Do pierwszego

lać, że uznanie obecności autora w dziele jako jego istotnej treści de-

kioj, jak każde inne ludzkie dzieło zawiera elementy mające ścisły /wiązek z jego twórcą, niemniej jednak informacje o nim odbiorca uzyskuje w wyniku wnioskowania, a więc na drodze pośredniej. Wiedza ta w samym dziele ani w jego konkretyzacji nigdy nie jest zawarta. Nnwot w tych dziełach, w których zawarte są osobiste wyznania autora, nic jest to czymś, co decyduje o walorach artystycznych, jak również walorów tych dziełu nie przydaje - jeżeli dzieło nie posiada ich w sobie, nic nic jest w stanie ich zastąpić. O drugotzędności tego, co tendencyjne w dziele literackim (jego wartości etycznych czy społecznych) świadczą dzieła czasów minionych, których niezaprzeczalna wielkość leży w tym, że ucieleśniają w sobie określone specyficzne warto-■..■! artystyczne i estetyczne. Należy zatem skupić się na stwierdzeniu, /c naczelna funkcja literackiego dzieła sztuki jest ucieleśnieniem pewnej idei.²¹* Idea ta nie może być rozumiana jako coś, co w samym dziele nie jest zawarte, lub jako coś drugiego, udostępnionego pośrednio,²” mimo istnienia możliwości, że dzieło może wyrażać coś różnego od mego samego, czego w nim samym i w stosownej konkretyzacji nie ma. Naczelna funkcja literackiego dzieła sztuki polega na umożliwieniu czytelnikowi ukonstytyuowania przedmiotu estetycznego, który