10703876t9781051757095p2918189598693483 n

finansów publicznych. Rozumienie finansów publicznych jako dyscypliny ściśle związanej z ekonomią, zdeterminowane było - w znacznym stopniu - paradygmatami klasycznej i ncoklasyczncj ekonomii, a nawet - chociaż w mniejszym stopniu - ekonomii keynesowskiej. W takim ujęciu finanse publiczne widziane były głównie przez pryzmat skutków, jakie dla sytuacji i zachowań mikropodmiotów (przedsiębiorstw i gospodarstw domowych) mają podatki i inne instrumenty fiskalne. Podejście takie jest w pełni zasadne, gdyż w klasycznej i ncoklasyczncj ekonomii centralnym obiektem obserwacji jest właśnie mikropodmiot. Podatki są traktowane jako czynniki zewnętrzne, które i przedsiębiorca, i gospodarstwo domowe musi uwzględniać w swoich decyzjach jako dane. „W tradycyjnym ujęciu finansów publicznych rozważano zachowania indywidualne w sferze prywatnej. Nie rozpatrywano natomiast w sposób dostateczny zachowań w sferze publicznej¹. Podejście takie było do pewnego stopnia usprawiedliwione tym. że zadania państwa ograniczały się do wąsko rozumianych funkcji publicznych. Podatki traktowane były więc jako zło konieczne, będące ceną za pilnowanie porządku i ochronę ustroju. Jednak wraz z upływem czasu państwo - pod wpływem różnych czynników - zgłaszało coraz większe zapotrzebowanie na dochody, co w coraz większym stopniu zmuszało do sięgania do podatków (dochodów innych podmiotów). Fakt ten stał się wyzwaniem poznawczym i aplikacyjnym dla finansów publicznych. Zajmowanie się tylko skutkami decyzji podejmowanych w ramach polityki fiskalnej dla mikropodmiotów było już zdecydowanie niewystarczające. Przedmiot finansów publicznych musiał zostać rozszerzony o kwestie dotyczące „żyjącego własnym życiem" sektora publicznego. Rodziły się pytania dotyczące jego wielkości, przyczyn nakładania podatków, sposobów (kierunków) wykorzystywania środków publicznych, rodzajów instytucji finansowych funkcjonujących w gospodarce itd. Dopiero po rozpoznaniu tych kwestii można było badać wpływ decyli finansowych (fiskalnych) na sytuację mikropodmiotów, a w szczególności sprzężenia zwrotne zachodzące między decyzjami władz fiskalnych a decyzjami przedsiębiorców i gospodarstw domowych. Nowy obszar poszukiwań finansów publicznych związany jest z makroekonomicznym podejściem do decyzji fiskalnych. W poszukiwaniach tych nie chodziło już tylko o zachowanie mikropodmiotów względem władz fiskalnych, lecz także o wpływ tych decyzji na wzrost gospodarczy, równowagę ekonomiczną, skalę redystrybucji dochodu narodowego, wpływ na zjawiska inflacyjne, granicę ciężarów publicznych, sposób alokacji środków publicznych i ich wpływ na procesy makroekonomiczne.

W poszukiwaniu definicji nauki o finansach publicznych wielce przydatne jest kryterium własności, Według niego działalność gospodarczą i społeczną dzieli się na:_prywatną i publiczną. Ze względów organizacyjnych, sta*

tystyeznych, analitycznych wyróżnia się odpowiednio: sektor prywitny i sektor publiczny. Zastosowanie kryterium własności pozwala stwierdzić, żc przedmiotem nauki <» finansach', publicznych są zjawiska oraz procesy związane z powstawaniem i rozdysponowywaniem pieniężnych środków publicznych zapewniających funkcjonowanie sektora publicznego.

Takie podejście do przedmiotu nauki o finansach, choć wielce przydatne, jest jednak niewystarczające do uzyskania odpowiedzi na pytanie, jakimi konkretnymi zjawiskami zajmuje się ta dziedzina wiedzy.

W szczególności przedstawiona wyżej definicja nauki o finansach publicznych ma podstawową wadę: sprowadza jej przedmiot wyłącznic do nauki o gospodarowaniu pieniężnymi środkami publicznymi. Podejście takie było typowe dla klasycznej ekonomii, a wiec dla okresu kapitalizmu wolnokon-kurencyjncgo. Ogromny przełom we współczesnej doktrynie ekonomicznej, postęp w badaniach nad funkcjonowaniem gospodarki kapitalistycznej, rozwój narzędzi oddziaływania państwa na gospodarkę ild. spowodowały, że powyższa definicja nauki o finansach publicznych jest po prostu anachronicz-na. Akceptując zatem pogląd, żc nauka o finansach publicznych zajmuje się. funduszami, które Tworzą i którymi dysponują władze, publiczne (zwłaszcza takimi funduszami jak: budżet państwa, budżety samorządowe, publiczne' fundusze ubezpieczeniowe), chcę wyraźnie podkreślić, że przedmiotem zainteresowania tej dyscypliny wiedzy - w jej nowoczesnym ujęciu - jest nic tylko zewnętrzna pieniężna forma funduszy publicznych, lecz także ich treść ekonomiczna, społeczna, polityczna itp. _f

:Ńauk~a o finansach publicznych bada zatem zarówno przyczyny, dla których tworzy się fundusze publiczne, jak też różnorodne skutki, jakie wywołuje tworzenie funduszy publicznych..Ustalania przyczyn oraz skutków istnienia funduszy publicznych nic można ograniczać do pytań i odpowiedzi formułowanych na wysokim szczeblu abstrakcji. Nic można np. poprzestać jedynie na skonstatowaniu faktu, że fundusze publiczne powstają dlatego, że państwo i inne związki publicznoprawne zgłaszają popyt na pieniądz. Nauka o finansach publicznych musi szukać odpowiedzi m. in. na następujące podstawowe pytania:

1)    dlaczego władze publiczne zgłaszają popyt na pieniądz w takiej a nic innej wysokości,

2)    jakie czynniki kształtują wielkość tego popytu,

3)    w jaki sposób popyt na pieniądz może być zaspokojony (podatki, pożyczki) i jakie są granice ciężarów fiskalnych,

4)    jakie skutki dla gospodarki i społeczeństwa spowoduje kreowanie popytu na pieniądz przez władze publiczne,

5)    jakie skutki dla społeczeństwa i gospodarki przynoszą wydatki dokonywane przez władze publiczne,

6)    jakie instrumenty tworzenia funduszy publicznych .powmnyJaSLza^ stosowane, aby ograniczać do minimum negatywne skutki redystrybucji do-

19

1

J M. Buchanan Finanse pubtiezne w u-arunka<Ji demokraejt. Wydawnictwo Naukowe PWN. Waruawa 1997. i. 24.