074 (7)

tym samym jednostki morfologicznej, nie jest morfemem. Stąd część lingwistów, traktując jako asemantyczne ciągi fonologiczne typu wyżej przytoczonych „resztkowych elementów analizy morfologicznej”, uważa je za ciągi, stanowiące kontekstowo uwarunkowane lub fakultatywne rozszerzenie pewnych morfemów (np. afiksalnych, jak w bied-nieć, kong-ijski lub rdzennych, jak w bit-ka, gnil-ny). W konsekwencji jako allomorfy jednego morfemu traktowane są np. sufiks -ski oraz ciągi: -ijski, -ański, -ejski; -e-ć i -nie-ć; -n-y i -ebn-y, co pociąga za sobą niemożność jasnego określenia reguł identyfikacji morfemu (określenia granic allomorfii). Status tego typu „resztkowych” elementów nie jest jednolity, niemal nigdy nie są one jednak elementami afunkcjonalnymi. Mogą spełniać określoną funkcję semantyczną, precyzując znaczenie struktury morfemowej, zawierającej morfemy o niewyspecjalizowanej funkcji (np. -ar- w betoniarka jako wskaźnik agentywnej relacji ‘maszyna do wytwarzania betonu’), często jednak spełniają różnego typu funkcje strukturalne. Bywają więc: a) morfologicznym wykładnikiem sekundarnego użycia tematu leksykalnego w funkcji podstawy słowotwórczej (np. sufiks -on- w typie rewolucjonista, abstrakcjonizm), b) afiksem derywującym sekundamy temat o postaci akceptowalnej z punktu widzenia istniejących w języku ograniczeń morfotaktycznych (np.

-w w strukturach tćpu bitka, zgnilizna, znawca derywujące sekundame tematy werbalne łączące się z derywacyjnymi sufiksami imiennymi, -k- w formacjach odinteriekcjonalnych typu krakać), c) afiksem zapobiegającym powstaniu fonologicznie nieakceptowalnego ciągu (np. -ej- w typie ładniejszy). Często tego typu morfy służą zachowaniu przejrzystości morfologicznej struktury danej formy (por. czytelność struktury morfologicznej typu marok-ań-ski, kong-ij-ski, wobec nieprzejrzystości struktur, jakie musiałyby powstać na skutek dodania przymiotnikowego sufiksu -sk-i bezpośrednio do danej nazwy geograficznej 'marocki, 'koński).

W Morfologii, w zgodzie z powyższymi uwagami traktujemy tego typu jednostki jako elementy morfologiczne funkcjonalnie niepuste, spełniające swoistą rolę w morfologicznej strukturze jednostek leksykalnych. Szerzej o tym zob. „Morfotaktyka”.

4.4. TYPOLOGIA MORFEMÓW

4.4.1. Strukturalne typy morfemów języka polskiego

Morfemem nieciągłym nazywać będziemy taki morfem, którego reprezentację stanowi połączenie segmentów nie tworzących nieprzerwanego ciągu. Np. taki charakter mają niektóre morfemy czasownikowe ba-... się / boi-... się, ‘bać się’, morfemy derywacyjne w niektórych typach derywacji post-sufiksalno-prefiksalnej (zob. „Słowotwórstwo”), np. roz-... się ‘roz-myślić się’, do-... się ‘do-prosić się’.

Nie mogą natomiast jako morfemy nieciągłe być traktowane takie formanty słowotwórcze jak np. o-... -i- w oskrzydlić czy oślepić, stanowiące struktury złożone z dwu morfemów, z których każdy zachowuje swoją morfologiczną tożsamość: -i- ma w typie oślepić, oskrzydlić funkcje sufiksu

74