1450925t9781318423735H58385303742366392 n

tym tle powstaje wyraźna sprzeczność interesów ekonomicznych między jednostką a społeczeństwem. Przykładem może być bezdzietne małżeństwo płacące podatki, z których finansowana jest oświata publiczna albo zasiki rodzinne. Sprzeczność między jednostką a społeczeństwem jest tym większa, im większy jest zakres konsumpcji dóbr publicznych. Nadużywanie przez państwo tego instrumentu może prowadzić do niebezpiecznego zjawiska osłabienia motywacji do pracy i przedsiębiorczości, gdyż agresywny system podatkowy przejmuje coraz więcej dochodów potrzebnych na finansowanie konsumpcji zbiorowej. Nadmierna, wymuszona konsumpcja publiczna narusza też wolność jednostki, ograniczając możliwości wyboru celu przeznaczenia dochodów.

Te trudne problemy są przedmiotem badań różnych nauk społecznych, w tym także nauki o finansach publicznych.

4. Dobro społeczne

Omówione w poprzednim podrozdziale trudności z rozróżnianiem dobra publicznego i dobra prywatnego na tym się nie kończą. Występują one także w obrębie samego dobra publicznego. Charakterystyczne jest np., że w literaturze krajowej i zagranicznej pojęć „dobro publiczne”, „dobro społeczne” („public good", „social good') używa się zamiennie. Nie jest przy tym jasne, na ile jest to świadome, a na ile przypadkowe. Załóżmy jednak, że w rzeczywistości istnieją tr/y kategorie dóbr:

-    dobra publiczne, <)

-    dobra społeczne, ż)

-    dobraprjrwaine.

Przez dobra publjcżńg>nalcży rozumieć tylko te dobra, które z przyczyn naturalnych (cechy fizyczne) mogą służyć zbiorowości lokalnej lub całemu społeczeństwu. Ten rodzaj dóbr określa się też mianem: czyste dobra publiczne (..pure public good")'⁰. Dobra te są konsumowane egalitarnie przez wszystkich członków danej zbiorowości. Fakt korzystania z czystego dobra publicznego przez jedną osobę nie może ograniczyć dostępu do tego dobra innej osoby, dotyczy to zarówno ilości jak i jakości tego dobra. Korzyści z używania czystego dobra publicznego są więc niepodzielne, nic można wyodrębnić części tego rodzaju dobra i przypisać go jednostce". Do dóbr tych należą: powietrze, rzeki, jeziora, autostrady, bezpieczeństwo zewnętrzne, działalność służb dyplomatycznych ilp. Zauważmy, że niektóre z tych dóbr wprawdzie są dobrodziejstwem natury, ale muszą podlegać ochronie, czyli gospodaruje się nimi.

" Por. P A. Samuclson The Pure Theory of Public Expenditures, „Revłew of Ecooomics and Stalinie*" 1954. nr XXXVI, i. 387-389.

¹¹ Por. J.M. Buchanan Ftnaiue publiczne w warunkach demokracji. Wydawnictwa Naukowe PWN, Warszawa 1997. s. 30.

Tak się dzieje z powietrzem, wodą, krajobrazem itp. Niektóre z dóbr publicznych powstają w wyniku działalności człowieka. Zaliczyć do nich można obiekty wojskowe, budynki administracji publicznej, drogi publiczne itp. Jest więc oczywiste, że dobra publiczne są chronione, powstają i są eksploatowane przy wykorzystaniu funduszy publicznych.

y^Dobra społecznego takie dobra, które ze względów fizycznych mogą być dobrami prywatnymi, ale na skutek doktryny społecznej i prowadzonej przez władze publiczne polityki społecznej są dostępne dla każdego obywatela, tak jak w przypadku klasycznych dóbr publicznych. Sytuacja taka dotyczy podstawowych potrzeb ludzkich, takich jak np. ochrona zdrowią^edukacjj. Dobra społeczne wytwarza się więc dzięki istnieniu urządzeń, które są własnością publiczną i które zostały sfinansowane z funduszy publicznych. Tak jest w przypadku budynków i urządzeń szkół publicznych, obiektów szpitalnych i innych obiektów służących ochronie zdrowia, obiektów sportowych itd. Wytwarzanie dóbr publicznych, przeważnie usług, jest finansowane z funduszy publicznych, np. finansowanie usług oświatowych i usług zdrowotnych. Nic wyklucza to, oczywiście, częściowej partycypacji osób (obywateli) w finansowaniu dóbr społecznych. Wiąże się to z częściową odpłatnością i pokrywaniem pewnych bieżących kosztów wytwarzania danego dobra (usługi). Dobro takie ma charakter mieszany, tzn. jest dobrem społeczno-prywatnym.

Konkludując można stwierdzić, że dobra publiczne zawsze są finansowane z funduszy publicznych i można je nazwać klasycznymi dobrami publicznymi. dobrami publicznymi sensu stricto. ze względu takźena ich naturalne cechy/p^br.a,społeczne mogą być finansowane w całości lub w części z funduszy publicznych i wówczas można by mówić o dobrach publicznych sensu largo, które obejmują klasyczne dobra publiczne oraz dobra publiczne, które ze względu na społeczne znaczenie (politykę społeczną) są finansowane z funduszy publicznych. Wreszcie dobra prywatne są finansowane wyłącznic z funduszy prywatnych.    ■"**'

Z powyższego wynika, że zakres dóbr publicznych sensu largo nie jest wyrażjiic określony. Może on zmieniać się w zależności od lego, w jaki sposób będą alokowane dobra (usługi), które - ze względów fizycznych - mogą być rozdzielane za pomocą mechanizmu rynkowego, ale ze względów społecznych są rozdzielane z wyłączeniem mechanizmu rynkowego. Taki lub inny zakres dóbr społecznych wpływa bezpośrednio na zakres finansów publicznych, zarówno na rozmiary niezbędnych funduszy publicznych, jak też na skalę i stopień skomplikowania zjawisk i procesów związanych z finansowaniem dóbr publicznych oraz dóbr społecznych.

Zależności między różnymi rodzajami dóbr a finansami publicznymi przedstawia rys. 1.

Rozróżnienie miedzy dobrem publicznym a dobrem społecznym jest także istotne z punktu widzenia korzyści, które realizują obywatele. Przesłanką ochrony i tworzenia dóbr publicznych jest zarówno ich istotne znaczenie dla egzystencji społeczeństwa, jak i cechy fizyczne.

27