15

regularności. n*pi<&» pomiędzy różnymi sektorami stylistycznymi - intensyfikują obecność „ja ", dostarczając najbardziej _Wla_ rygodnych świadectw jego stawania się poprzez wypowiedz.

V

,    iest bezpośrednio dany jako sekwencja prze-

^Podn,,0'₀^!_alajL/_ch się obserwować w wypowiedzi. Ale istnie-r,Ze £nc aliie - jako konliguracja owych P™i«w6w ja-

Prowadza,„ca je w układ równama. Zronmueme przekazu U-ręcznego przez czytelnika polega w dużej mierze na wiasc.wym Szuujmiu tego równania, na rekottstrukcj. zespołu zalozen składaj,och się na ..obraz" osoby mówtgcej.

W* związku z tym uwagami ogólniejsza. Wydaje się. ze wszelkie _Wvsoko zorganizowane kompleksy znaczeniowe utworu literackiego. takie jak podmiot, fabuła, bohater, schemat odbiorcy wpisany w przekaz — muszą być charakteryzowane dwustronnie. Z jednej strony są to całości stopniowo wyodrębniające się z materiału semantycznego wypowiedzi. Z drugiej zaś indywidualne realizacje pewnych zadanych wzorców; wzorców, które dany utwór przyporządkowują, tradycji literackiej (np. gatunkowej). Aktualizują się one w przekazie jako formy nakładane na materiał znaczeniowy, jako swego rodzaju matryce, dzięki którym w obszarze semantycznym utworu wyodrębniają się rozróżnialne jednostki kompozycyjne. Wzorce takie przeciwstawiają się jak gdyby linearnemu przepływowi znaczeń w konkretnej wypowiedzi, kształtują w niej stany systemowego skupienia. Są to również obiektywne elementy struktury semantycznej tekstu, jak znaczenia słów czy zespołów wyrazowych. Moglibyśmy je określić jako reguły porządkowania przybywających w wypowiedz jednostek semantycznych, jako zasady sprawdzalności następ-t&kich jednostek do pewnego paradygmatu wchodzącegu * ^s^^a<* tradycji wspólnej podmiotowi czynności twórczych i od-

***• ** potrafimy wskazać na niektóre przynajmniej

łym «akSi^Wne    P^aradygmatu „ja” lirycznego. Jeśli o ca-

P⁶ >gmacie mówimy jako o założonej w tekście

poetyckim osobowości, to o poszczególnych jego składnikach można by mówić jako o rolach. Itole takie to przede wszystkim:

1. określony stosunek „ja” mówiącego do psychologicznych i przedmiotowych okoliczności wypowiedzi; 2. jego stosunek do „drugiej osoby”, do przywołanego lub tylko potencjalnego partnera (partnerów) sytuacji lirycznej; 3. stosunek „ja" do podmiotu czynności twórczych i do sytuacji spoleczno-literackiej.

W której ów podmiot się znajduje; 4. stosunek „ja" do określonych elementów biografii pisarza. Podmiot liryczny jest hierarchiczną kombinacją takich elementarnych ról. Rzecz jasna, są one jedynie schematami, które w każdym utworze są wypełnione konkretną zawartością. Należy przy tym podkreślić, że taka lub inna hierarchia ról charakteryzuje nie tyle pojedynczy utwór, co pewną klasę utworów powstałych w ramach określonej poetyki historycznej. Wskazuje ona na koncepcję podmiotu lirycznego wypracowaną ponad indywidualnym wysiłkiem przedstawicieli szkoły poetyckiej czy prądu. Interpretacja „ja” lirycznego pojedynczego przekazu polega w dużej mierze na ujęciu go jako wariantu pewnego wzorca, który w danych warunkach historycznoliterackich stanowi zobowiązujący układ odniesienia dla inicjatyw poetyckich. Tak samo jak kompozycja fabularna konkretnego utworu, będąc porządkiem jednorazowym, jest przecież równocześnie w takim czy innym stopniu sprowadzalny do typu kompozycyjnego, również podmiot liryczny, ta jednorazowo sformowana osobowość istniejąca jako semantyczny korelat danego tekstu, ma przecież zawsze oparcie w jakimś stereotypie „ja” lirycznego, który nieuchronnie pośredniczy między indywidualnym nadawaniem a indywidualnym odbiorem komunikatu poetyckiego.