1

j\\(')    .Samuel San dl er

des Memoires par Świętochowski. Los souvenirs rełates par Świętochowski sont, avant tout, un essni de dćfinir la place u * i J nvnit occupee dans la vic inteliectuelle et ideo-logicjue de la nation polonaise. Cci element domine dans les Memoircs et il detennine lour formę cl leur eon ten u.

Świętochowski etnit conscient de son role representatif de publiciste et d*ideologue dii positivisme polonais, de sa position du plus erninent publiciste polonais dans la deuxieme moi lit: du XfX-e siecie. C^łest donc ce role et cette position qu*il rappelait dans les Łemps tjui — il s*en rcndail compte pleinement — etaient devenus irrevocablement de 1’histoire. ICt ceite histoire etait eerile par d*autres qui ne se souciaient pas trop de rhomme qoi en etait Ię partieipant et la ternoin. On appreciait souvent son passe sans egards. C'est a ce point de vue que les memoires sont comme une sorte de repłique, c’est pour cette raison qu’ils sont satures d'elements de polemique et de publicite.

Les M emoire s ecrits au declin de la vie sont une preuve frappante de l’evolution qui s^łetait produite chez 1'auleur. Les traces cn sont tres expressives tani dans la carracte-ris’ique de sa propre activite que dans les remarques concernat les evenements ecoules, les arnis, les camarades, le9 adversaires publicitaires et litteraires*

Ces parlies des Memoires de Świętochowski qui ont ete sauvee.s, coustituent avant tout un important documenl qui jelte une Iumiere sur la vie ideologique de 1’auteur. Ces fragrnents sont un temoignage de la connaissance de soi que possedait 1’auteur et, maigre tout leur subjectivisme, ils sont une partie integrale de la connaissance de 1’homme dont la silhouette et l'activite presentent un essential fragment de la vie polo-naise inteliectuelle, ideoIogique et culturelle au cours de quelques dizaines d*annees du XIX-e et du XX-e siecie.

N A U K O W E UNIWERSYTETU ŁÓDZKIEGO NAUKI HUMANISTY C Z N O-S POŁ F. C Z N E Seria I, Zeszyt 25. Łódź, 1962, s, 81—106

ZESZYTY

Helena Karwacka

O TRYLOGII FANTASTYCZNEJ JERZEGO ŻUŁAWSKIEGO

Ze znacznego dorobku pisarskiego lerzego Żuławskiego dla współczesnego czytelnika ocalało niewiele. Zaciążyła nad nim literackość i wtómość nie tylko kształtu artystycznego, ale i samej inspiracji twórczej; zbyt jawne a często zbyt gorliwe podporządkowanie się wymogom epoki, co znakomicie przyspieszało proces starzenia się pisarza. Zakrzepły zatem w hieratycznym kształcie szlachetne i górne zmagania tego młodopolskiego poety-myśliciela, dramaturga i powieści opisarza S2ul:ającego istoty bytu w niezmierzonych obszarach wszechświata, w skarbcach myśli i dorobku kulturalnym ludzkości. Dlatego teź powodzenie i uznanie jakie zyskała jego trylogia księżycowa — lantastyczno-naukowy cykl powieściowy — wydaje się zjawiskiem niezwykłym i godnym uwagi.

Szczególna aktualność tematu: lot człowieka w przestrzeń kosmiczna był i jest — zwłaszcza współcześnie w epoce realizacji tych zamierzeń — podstawowym atutem powodzenia tego utworu, ale dodajmy — nie jedynym. Czas bowiem niemiłosiernie eliminuje z czytelniczego obiegu utwory, których walorem najistotniejszym była popularyzacja współczesnych osiągnięć wiedzy astronautycznej. Dziś też w związku z tym niewielu tylko entuzjastów tej literatury sięga np. do bardzo popularnych niegdyś fantastyczno-naukowych opowieści francuskiego astronoma i znakomitego popularyzatora wiedzy o wszechświecie kosmicznym Camilla Flammariona. Na gruncie polskim opowieść Żuławskiego o wyprawie ludzi na księżyc diugo nie miała konkurenta, nie usunęły jej także w cień liczne współczesne powieści astronautyczne, wśród których fantastyczne powieści S. Lema i K. Borunia zdawałyby się najbardziej zagrażać sędziwej już trylogii. Ocaliły j>ąod zapomnienia jej niewątpliwe wartości artystyczne, zapewniając jednocześnie temu dziełu trwale miejsce w literaturze polskiej i wyjątkowe stanowisko wśród klasyków tego gatunku powieściowego w literaturze świa towej.

U podstaw literackiego sukcesu fantastycznej powieści Żuławskiego tkwiło nader szczęśliwe i harmonijne zespolenie dyspozycji pisarskich z wybranym tematem, które w efekcie dało ożywienie techniki, pełniejsze i dojrzalsze przed-