1

no Samuel San dl e

des Memoires par świętochowski. Los souvenirs relatcs par świętochowski sont, avant iout, un essni de definir la place qu*il avait occupec cl ans la vic intellectuelle et ideo-logjque de ln natiou polonni.se. Cct element tlomine dans Ies Memoircs et i! determioe leur formę ot leur eon lenn.

Świętochowski ctait conscient de son role represeniatif de publiciste et d'ideo!ogue dii positivisme polonais, de sa positiou du plus erninent publiciste polonais dans la deuxioine ino i lii: du XIX-e sieci e. C*est donc ce role et cette position qu*il rappelait dans les temps qui — i! s^feii rendait compie pleincment — etaient devenus irrevocablement de 1’liistoire. El ceite histoire ctait eorile par d*autres qui ne se souciaient pas trop de 1’homme qoi en ctait le participant et la teinoin. On appreciait souvent son passe sans egards. C'est a ce point de vue que les memoires sont comme une sorte de replique, c*est pour cette raison qu^fils sont satures d’elements de polemiąue et de publicite.

Les Memoires ecrits au declin de Ja vie som une preuve frappante de l^łevolution qui s^łetait produite chcz l'auleur. Les traces on sont tres expressives tani dans la carracte-ris'ique de sa propre activite que dans les remarques concernat les evenements ecoules, les ainis, les carnaradcs, lefl adversaires publicitaires et litteraires.

(.ies parlies des Memoires de Świętochowski qui ont ete sauvees, constituent avant tout un import ant document qui jette une Iumiere sur la vie ideologique de l’auteur. Ces fragrnents sont un temoignage de la connaissance de soi que possedait Lauteur et, maigre tout leur subjectivisme, ils sont une partie integrale de ła connaissance de 1’honnne dont >a silhouette et l^factivite presentent un essential fragment de la vie polo-naise intellectuelle, ideo!ogique et culturelle au cours de quelques dizaines d*annees du XIX-e et du XX-e siecle.

N AIJKO W E UNIWERSYTETU Ł 0D7.KIEC0 NAUKI HUMANISTY C Z N 0*S P O Ł F. C Z N E Seria I, Zeszyt 25. Łódź, 1962, s, 81—106

ZESZYTY

Helena Karwacka

0 TRYLOGII FANTASTYCZNEJ JERZEGO ŻUŁAWSKIEGO

Ze znacznego dorobku pisarskiego Jerzego Żuławskiego dla współczesnego czytelnika ocalało niewiele. Zaciążyła nad nim literackość i wtómość nie tylko kształtu artystycznego, ale i samej inspiracji twórczej; zbyt jawne a często zbyt gorliwe podporządkowanie się wymogom epoki, co znakomicie przyspieszało proces starzenia się pisarza. Zakrzepły zatem w hieratycznym kształcie szlachetne i górne zmagania tego młodopolskiego poety-myśliciela, dramaturga i po-wieściopisarza szukającego istoty bytu w niezmierzonych obszarach wszechświata, w skarbcach myśli i dorobku kulturalnym ludzkości. Dlatego też powodzenie i uznanie jakie zyskała jego trylogia księżycowa — fantastyczno-naukowy cykl powieściowy — wydaje się zjawiskiem niezwykłym i godnym uwagi.

Szczególna aktualność tematu: lot człowieka w przestrzeń kosmiczna był i jest — zwłaszcza współcześnie w epoce realizacji tych zamierzeń — podstawowym atutem powodzenia tego utworu, ale dodajmy — nie jedynym. Ezas bowiem niemiłosiernie eliminuje z czytelniczego obiegu utwory, których walorem najistotniejszym była popularyzacja współczesnych osiągnięć wiedzy astronautyczncj. Dziś też w związku z tym niewielu tylko entuzjastów tej literatury sięga np. do bardzo popularnych niegdyś fantastyczno-naukowych opowieści francuskiego astronoma i znakomitego popularyzatora wiedzy o wszechświecie kosmicznym Camilla Flammariona. Na gruncie polskim opowieść Żuławskiego o wyprawie ludzi na księżyc długo nie miała konkurenta, nie usunęły jej także w cień liczne współczesne powieści astronautyczne, wśród których fantastyczne powieści S. Lema i K. Borunia zdawałyby się najbardziej zagrażać sędziwej jus trylogii. Ocaliły yąod zapomnienia jej niewątpliwe wartości artystyczne, zapewniając jednocześnie temu dziełu trwałe miejsce w literaturze polskiej i wyjątkowe stanowisko wśród klasyków' tego gatunku powieściowego w literaturze światowej.

IJ podstaw literackiego sukcesu fantastycznej powieści Żuławskiego tkwiło nader szczęśliwe i harmonijne zespolenie dyspozycji pisarskich z wybranym tematem, które w efekcie dało ożywienie techniki, pełniejsze i dojrzalsze przeii-