1

154 Zbigniew Bauer

macyjne w telewizji (por. szkic W. Godzica poświęcony właściwościom TV jako medium zamieszczony w niniejszym tomie). W1965 roku Duńczycy J. Galtung i M. Rugę sformułowali model gatekeepingu, który umożliwia właściwe, to znaczy skuteczne konstruowanie serii newsów w serwisach. ¹². Mimo że koncepcja ta stała się obiektem licznych polemik, nadal zachowała swoją aktualność i z rozmaitymi modyfikacjami jest stosowana przez gatekeeperów na całym świecie.

Galtung i Rugę uważają, że po to, by news spełniał swoją funkcję, jego tematem muszą być zdarzenia:

■    krótkotrwałe (rozgrywające się między kolejnymi wydaniami wiadomości)

■    łatwo zauważalne (dużych rozmiarów lub gwałtownie nasilające się)

■    jednoznaczne i nie budzące wątpliwości

■    znaczące (ważne dla odbiorcy)

■    zgodne z oczekiwaniami (przewidywane lub pożądane)

■    niespodziewane

m powtarzalne (podobne do znanych już odbiorcy z przeszłości)

■    równoważące (kontrastujące z innymi wiadomościami)

■    dotyczące państw odgrywających ważną, dominującą rolę w polityce

■    dotyczące elit społecznych

■    spersonifikowane (fakty są efektem działań określonych precyzyjnie jednostek)

■    negatywne.

Klasyfikacja ta nasuwa wątpliwości już na pierwszy rzut oka: jak np. zdarzenia „niespodziewane” mogą być zarazem „oczekiwane” i „powtarzalne”? W praktyce zatem stosuje się zasadę addytywności (im więcej kryteriów spełnia dane wydarzenie, tym wyższe jego miejsce w serwisie) lub komplementarności (słabość jednej cechy zdarzenia powinna być kompensowana przez nasilenie innej).

Elementy swoistego gatekeepingu zawiera także redagowanie pojedynczego tekstu. Proponuje się tutaj tzw. gradacyjną jego struk-

ⁿJ. Galtung i M.H. Rugę, The Structure of Foreign News, w: Media Sociology, London 1970; B, Garlicki, Selekcja informacji w dziennikarstwie, Kraków 1981; M. Mrozowski, Między manipulacją a poznaniem. Człowiek w świecie mediów, Warszawa 1991, s. 221-223.

turę. Cały tekst składa się wówczas z dwóch zasadniczych części: lidu (ang. lead) i korpusu (ang. body). Lid to umieszczone na początku tekstu skrótowe, telegraficzne przedstawienie najważniejszych „kwantów” informacji zawartych w korpusie. Kolejne segmenty wypowiedzi, składające się na korpus, rozwijają stopniowo to, co zostało umieszczone w lidzie oraz we wcześniejszych segmentach. W ten sposób wiedza o danym zdarzeniu przybywa tu stopniowo, małymi porcjami, ze stałym odwoływaniem się do tego, co zostało powiedziane wcześniej. Lid natomiast umożliwia śpieszącemu się lub nieuważnemu odbiorcy zapoznanie się z zarysem całej wypowiedzi, zarazem udzielając odpowiedzi na najbardziej ogólne pytania związane z danym zdarzeniem.

Najważniejsze gatunki dziennikarskie, w których dominantą jest funkcja informacyjna to:

■    wzmianka — będąca najmniejszym gatunkiem informacyjnym. Wzmianka zawiera powiadomienie o pojedynczym fakcie, wydarzeniu lub stanie rzeczy. Najczęściej jest składnikiem jakiejś większej publikacji — np. przeglądu wydarzeń, kroniki itd. Ze względu na swą elementarną formę wzmianka może wchodzić w skład lidu. Daje odpowiedź na trzy pierwsze pytania wspomnianego wyżej schematu

■    notatka — która jest odmianą wzmianki wzbogaconej o dodatkowe fakty szczegółowe. Cechą charakterystyczną notatki jest statyczne, wyliczenie tych faktów.

Wyliczenie faktów nie zobowiązuje autora notatki do zachowania jednoznacznie określonej ich kolejności; może być ona dowolna. Powyższy tekst będzie czytelny także po przeredagowaniu zmieniającym szyk poszczególnych faktów.

■    . sprawozdanie — służące do przedstawiania zdarzeń o charak

terze procesualnym, dynamicznym. Obowiązuje tu reguła chronologicznegojlastępstwajzdaizeń, którego w zasadzie nie wolno zmienić. „W zasadzie”, gdyżczasem ujawnienie finału jakiegoś procesu na początku tekstu, potraktowanie go jako „otwarcia” sprawozdania może zwiększyć jego atrakcyjność.

Niekiedy w opracowaniach fachowych spotyka się rozróżnienie między tekstami, w których związki czasowe pomiędzy poszczególnymi elementami informacji zostają zastąpione przez związki skutko-wo-przyczynowe, względnie z nimi współwystępują. Gatunek, w któ-