156 (3)

czasowniki, jak np. nauczyć ‘spowodować, że X umie’, stawiać ‘powodować, że X stoi’, bielić, pogrubiać, poszerzać, ulepszać, przybliżać, upodabniać, leczyć, psuć, niklować; czasowniki kreatywne i destruktywne (budować, montować, pisać (list), komponować, rozbijać, burzyć, niszczyć), czasowniki perswazyjne (przekonywać, nakłaniać, zniechęcać). Zmiana stanu (s)powodowana przez działanie subiektu może polegać na zmianie relacji między uczestnikami sytuacji, np. garażować ‘wprowadzać do garażu’ (garażować ‘znajdować się w garażu’ należy do klasy A), wlewać, wbijać (gwóźdź), wyciągać, przesypywać, osiedlać. Tak ma się rzecz w wypadku czasowników oznaczających ruch ukierunkowany, kiedy ulega zmianie relacja przestrzenna między subiektem a lokalizatorem (zbliżać się do..., przechodzić przez—, omijać coś, wyjechać z...), czy też u czasowników kauzatywno-motorycznych, oznaczających przemieszczenie obiektów (zanieść do..., wyprowadzić z..., postawić na...), gdzie chodzi o zmianę relacji przestrzennej między obiektem czynności a lokalizatorem.

Także wśród czasowników oznaczających skokową zmianę stanu wyodrębniają się dwie podklasy w zależności od kontrolowanego / niekontrolowanego przebiegu zmiany stanu.

G.    Czasowniki oznaczające wypadki (termin Grzegorczykowej) - nagłe zmiany niezamierzone, nie podlegające kontroli ze strony subiektu, np. utkwić, runąć, przewrócić się, rozbić się, spotkać (się), zgubić, ocknąć się. Należą tu czasowniki inchoatywne wskazujące na powstawanie nowego stanu subiektu: owdowieć ‘stać się wdową / wdowcem’, zachorować ‘stać się chorym’, zaniemówić ‘przestać mówić’, przeziębić się, znienawidzić, poczuć, zobaczyć, zamieszkać.

H.    Czasowniki oznaczające akty - zamierzone, celowe, wywołane przez działanie subiektu nagłe zmiany stanu; są to (nieteliczne) czasowniki kauzatywne, np. przestraszyć ‘spowodować, że X się boi', pokazać, zadzwonić, zaświecić, zabić, skrzywdzić, przemówić, zasyczeć, osiągnąć, okłamać, ocenić, potępić, a także dokonane czasowniki performatywne, np. oświadczyć, zaświadczyć, mianować.

Tabela 1. Charakterystyka semantycznych klas czasowników ze względu na typ opisywanych przez nie sytuacji

	Stany	Poło żenia	Zda rzenia	Czyn ności	Procesy	Działania	Wypadki	Akty
Dynamiczność	-	-	+	+	+	+	+	+
Zmiana stanu	-	-	-	-	+	+	+	+
Teliczność	-	-	-	-	+	+	-	-
Kontrola	"	+	-	+	-	+	-	+

Poprawna semantyczna klasyfikacja czasowników nie jest możliwa bez uprzedniego ustalenia przedmiotu klasyfikacji, czyli bez poprawnego ustalenia zasobu czasowników. Oznacza to konieczność dehomonimizacji (rozbicia na różne jednostki leksykalne) czasowników wprawdzie równoksztaltnych, jednak różniących się semantycznie i gramatycznie (oraz pod względem swoich właściwości składniowych, a także morfologicznych). Zwłaszcza wszelkie różnice dotyczące ilości, hierarchizacji i semantycznej charakterystyki aktantów czasownika o pewnej budowie fonologicznej

156