22

nicowanych kompetencji poznawczych, pozwalających na ich badanie. W aktualnym stanie zaawansowania wiedzy pedagogicznej jeden uczony nie zdoła kompetentnie badać i wyjaśniać praktyki nauczania małych dzieci i ludzi dorosłych jednocześnie. Obie te dziedziny wymagają pewnego zakresu wspólnych kompetencji, ale także odrębnych. Tak więc pedagogika jest dziedziną złożoną z wielu subdyscyplin naukowych zajmujących się różnymi obszarami praktyki edukacyjnej. Interesującą i wyczerpującą propozycję podziału pedagogiki na subdyscypliny przedstawił Stanisław Kawula'. Sformułował on siedem kryteriów klasyfikacji, porządkujących szczegółowe dziedziny pedagogiki jako nauki:

•    Kryterium celów działalności edukacyjnej. Cele mogą dotyczyć formowania się zdolności życiowych człowieka. Celem edukacji będzie w tym zakresie np. ukształtowanie umiejętności logicznego myślenia. Wówczas działania edukacyjne zostają rozpisane na konkretne czynności nauczyciela i uczniów mające miejsce np. na lekcji matematyki. Poprzez rozwiązywanie zadań o określonej strukturze uczniowie ćwiczą operacje logiczne. Warunkami przebiegu takich procesów nauczania i uczenia się zajmuje się subdyscyplina pedagogiki - dydaktyka. W obrębie dydaktyki wyróżnia się jeszcze dydaktyki szczegółowa, m.in. dydaktyki przedmiotowe, jak metodyka nauczania języka polskiego, matematyki itd.

Inną kategorią celów związanych z formowaniem zdolności życiowych człowieka będzie np. kształtowanie umiejętności podejmowania decyzji moralnych. W tym przypadku uczniow-ie mogą uczestniczyć w sytuacjach zawierających jakiś dylemat moralny, a ich zadanie będzie polegać na poszukiwaniu różnych jego rozwiązań i analizowaniu ich efektów. Często takie doświadczenia zbierają uczniowie podczas codziennych sytuacji szkolnych. które stają sie naturalną okazją do zmiany własnej postawy w'obec świata. Jest to typowa działalność wychowawcza. Tym obszarem rzeczywistości edukacyjnej zajmuje się subdyscyplina pedagogiki - teoria wychowania, z bardziej szczegółowymi teoriami wychowania estetycznego, moralnego, seksualnego, fizycznego itd. Tak więc osiąganiu celów wychowawczych służą procesy i czynności wychowania oraz samowychowania.

•    Kryterium metodologiczne. Mowa tutaj o ukierunkowaniu metod pedagogiki naukowej na dwa obszary o zróżnicowanym stopniu ogólności. Pierwszy z nich to obszar analiz ogólnych odnoszących się do samej pedagogiki jako nauki oraz wszelkich uwarunkowań procesów i czynności edukacyjnych. Tym kontekstem rzeczywistości teoretycznej i edukacyjnej zajmuje się subdyscyplina pedagogiki - pedagogika ogólna wraz z metodologią pedagogiki (nauka o metodach badań pedagogicznych) i historią wychowania. Tak więc pedagogika ogólna nie tylko opisuje praktykę edukacji, ale stanowi formę naukowej autorefleksji samej pedagogiki.