ped1

22 Część I. Pedagogika jako nauka

nicowanych kompetencji poznawczych, pozwalających na ich badanie. W aktualnym stanie zaawansowania wiedzy pedagogicznej jeden uczony nie zdoła kompetentnie badać i wyjaśniać praktyki nauczania małych dzieci i ludzi dorosłych jednocześnie. Obie te dziedziny wymagają pewnego zakresu wspólnych kompetencji, ale także odrębnych. Tak więc pedagogika jest dziedziną złożoną z wielu subdyscyplin naukowych zajmujących się różnymi obszarami praktyki edukacyjnej. Interesującą i wyczerpującą propozycję podziału pedagogiki na subdyscypliny przedstawił Stanisław KawulaSformułował on siedem kryteriów klasyfikacji, porządkujących szczegółowe dziedziny pedagogiki jako nauki:

•    Kryterium celów działalności edukacyjnej. Cele mogą dotyczyć formowania się zdolności życiowych człowieka. Celem edukacji będzie w tym zakresie np. ukształtowanie umiejętności logicznego myślenia. Wówczas działania edukacyjne zostają rozpisane na konkretne czynności nauczyciela i uczniów mające miejsce np. na lekcji matematyki. Poprzez rozwiązywanie zadań o określonej strukturze uczniowie ćwiczą operacje logiczne. Warunkami przebiegu takich procesów nauczania i uczenia się zajmuje się subdyscyplina pedagogiki - dydaktyka. W obrębie dydaktyki wyróżnia się jeszcze dydaktyki szczegółowe, min. dydaktyki przedmiotowe, jak metodyka nauczania języka polskiego, matematyki itd.

Inną kategorią celów związanych z formowaniem zdolności życiowych człowieka będzie np. kształtowanie umiejętności podejmowania decyzji moralnych. W tym przypadku uczniowie mogą uczestniczyć w sytuacjach zawierających jakiś dylemat moralny, a ich zadanie będzie polegać na poszukiwaniu różnych jego rozwiązań i analizowaniu ich efektów. Często takie doświadczenia zbierają uczniowie podczas codziennych sytuacji szkolnych, które stają sie naturalną okazją do zmiany własnej postawy wobec świata. Jest to typowa działalność wychowawcza. Tym obszarem rzeczywistości edukacyjnej zajmuje się subdyscyplina pedagogiki - teoria wychowania, z bardziej szczegółowymi teoriami wychowania estetycznego, moralnego, seksualnego, fizycznego itd. Tak więc osiąganiu celów wychowawczych służą procesy i czynności wychowania oraz samowychowania.

•    Kryterium metodologiczne. Mowa tutaj o ukierunkowaniu metod pedagogiki naukowej na dwa obszary o zróżnicowanym stopniu ogólności. Pierwszy z nich to obszar analiz ogólnych odnoszących się do samej pedagogiki jako nauki oraz wszelkich uwarunkowań procesów i czynności edukacyjnych. Tym kontekstem rzeczywistości teoretycznej i edukacyjnej zajmuje się subdyscyplina pedagogiki - pedagogika ogólna wraz z metodologią pedagogiki (nauka

0    metodach badań pedagogicznych) i historią wychowania. Tak więc pedagogika ogólna nie tylko opisuje praktykę edukacji, ale stanowi formę naukowej autorefleksji samej pedagogiki.

¹    S. Kawula, Pedagogika a kompleks i system nauk o wychowaniu, „Ruch Pedagogiczny” 2000, nr 3-4, s. 27-51.

Drogim obszarem są natomiast analizy akcentujące społeczne czynniki procesów i czynności edukacyjnych, a więc oddziaływania różnych środowisk wychowawczych i socjalizacyjnych (rodzina, szkoła, media, grupy rówieśnicze itd.)- Ten kontekst edukacji znajduje się we „władaniu” subdyscypliny pedagogiki - pedagogiki społecznej.

•    Kryterium rozwojowe. Według tego kryterium można uszeregować kolejno subdyscypliny pedagogiczne odpowiadające różnym okresom i etapom życia człowieka poddanego oddziaływaniom edukacyjnym. Będzie to zatem pedagogika wieku przedszkolnego, pedagogika wieku wczesnoszkolnego, pedagogika dzieci i młodzieży, pedagogika dorosłych (andragogika), pedagogika ludzi w wieku poprodukcyjnym (geragogika, gerontologia). Nauki te zajmują się badaniem warunków, które najbardziej sprzyjają rozwojowi podmiotów z różnych poziomów praktyki edukacyjnej. Pedagog zajmujący się pedagogiką wczesnoszkolną może badać eksperymentalnie skuteczność różnych metod zapamiętywania przez uczniów treści kształcenia w toku lekcji.

•    Kryterium dewiacji i defektów rozwojowych człowieka. W myśl tego kryterium wyróżniona została pedagogika specjalna ze swoimi dyscyplinami szczegółowymi: oligofrenopedagogika (zajmuje się edukacją osób upośledzonych umysłowo), surdopedagogika (zajmuje się edukacją osób głuchych i niedosłyszących), tyflopedagogika (zajmuje się edukacją osób niewidomych i niedowidzących), pedagogika rewalidacyjna (zajmuje się edukacją osób chorych i niepełnosprawnych), pedagogika resocjalizacyjna (zajmuje się edukacją osób niedostosowanych społecznie). Ta rozbudowana i posiadająca już własną wewnętrzną strukturę subdyscyplina pedagogiki bada m.in. efektywność różnych metod pracy z dziećmi z deficytami rozwojowymi, opisuje warunki integracji uczniów niepełnosprawnych ze sprawnymi, analizując jej korzystne i zagrażające efekty.

•    Kryterium instytucjonalne. Zgodnie z tym kryterium wyróżnia się określenia zawierające słowo pedagogika odnoszące się nie tyle do refleksji teoretycznej, co do konkretnej działalności praktycznej przebiegającej w instytucjach. Tak więc dochodzimy do pedagogiki przedszkolnej, pedagogiki szkolnej, pedagogiki szkoły wyższej. W tym obszarze pedagodzy zajmują się badaniem organizacji szkolnictwa, monitorują wprowadzane tam innowacje, krytycznie analizują programy szkolne itd.

•    Kryterium problemowe. Można wyróżnić subdyscypliny ze względu na typ problematyki edukacyjnej, którym się zajmują. Jeśli np. będzie to problematyka systemów edukacji w kraju i na świecie, to będziemy mówić o pedagogice porównawczej. W przypadku problemów dotyczących zawodu nauczyciela będziemy mówić o pedeutologii.

•    Kryterium dziedzin działalności ludzkiej. To ostatnie kryterium nawiązuje do rodzajów działalności człowieka, które pedagogika obejmuje swoim polem badawczym. Będzie to zatem pedagogika pracy socjalnej, opiekuńcza, wychowawcza, terapeutyczna, pedagogika czasu wolnego itd.