ped5

30 Część Ł Pedagogika jako nauka

jednak zastosowanie takiej kategorii pozwoliło wyjaśnić otrzymany wynik obser- | wacji i zrozumieć zachowanie uczniów.    1

Badacze pedagodzy bardzo często korzystają zarówno z kategorii pojęciowych | socjologii, jak i z teorii socjologicznych, w celu uzyskania wyjaśnień zaobser- | wowanych w świecie edukacji faktów. Jest tak dlatego, że praktyki edukacyjne | zachodzą w obrębie grup społecznych, zależą od wielu zjawisk, które stanowią | przedmiot badań socjologii. W takich przypadkach pedagogika nie dysponuje 4 własnymi kategoriami pojęciowymi, ponieważ nie zajmuje się badaniem procesów 1 społecznych. Jest to domena socjologii, która takie pojęcia posiada.    i

W analizowanym powyżej przykładzie interpretacja zjawisk zachodzących i w klasie szkolnej wymagała odwołania się do wiedzy o procesach mających ^: miejsce w grupie społecznej. A grupa społeczna jest przedmiotem badań socjologii, j Warto podkreślić, że pedagog w punkcie wyjścia formułuje pytania dotyczące ' faktów edukacyjnych, a w punkcie dojścia stara się te właśnie fakty wyjaśnić. : Pomiędzy tymi granicznymi punktami spotyka się ze zjawiskami, które praktyką edukacyjną nie są, ale wpływają na jej przebieg i efekty, stanowią dla niej kontekst. I jest to nie tylko kontekst obserwowanych faktów, jest to także kontekst, ! którego poznanie warunkuje wyjaśnienie faktu edukacyjnego.

Praktyka edukacyjna przebiega także w ścisłym związku ze zjawiskami, które stanowią przedmiot badań psychologii. Sytuacja ta ma szczególnie miejsce, gdy badania pedagogiczne dotyczą uczniów czy poszerzania się ich zdolności życiowych pod wpływem oddziaływań edukacyjnych. Badacz próbujący oszacować efekty realizowanego w szkole programu wychowania moralnego musi dokonać pomiaru poziomu rozwoju moralnego uczniów przed ich przystąpieniem do programu, jak i po jego zakończeniu. Różnica pomiędzy tymi pomiarami może świadczyć

0    efektywności programu. Zauważmy, że problem takich badań dotyczy przedmiotu pedagogiki, który zredukowano do wychowania moralnego, będącego świadomym

1    celowym działaniem pedagogicznym zmierzającym do osiągnięcia względnie stałych zmian rozwojowych w formułowaniu przez wychowanków ocen moralnych. Ta definicja w jednej ze swych części dotyczy kategorii pojęciowej psychologii

-    rozwoju moralnego człowieka. Psychologowie analizują gotowość dziecka do myślenia moralnego, poziom jego dojrzałości emocjonalnej i społecznej koniecznej do rozwiązywania problemów moralnych, oceniania zachowań innych ludzi.

Pedagog musi znać te zagadnienia i dokonać pomiaru poziomu rozwoju moralnego uczniów. Podejmując to zadanie, może skorzystać z psychologicznej teorii Laurence’a Kohlberga, który wyróżnił trzy stadia rozwoju moralnego. Bazując na tych podstawach teoretycznych, dokona pomiaru sposobów, jakie uczniowie stosują, rozwiązując zadany im dylemat moralny. Dalej analizując te sposoby, przypisze każdemu uczniowi - zgodnie ze wskazaniami L. Kohlberga

-    poziom kompetencji moralnych, jakie ujawnił, formułując swoje rozwiązanie.

W tym przypadku pojęcia, teoria i metoda badań zaczerpnięte z psychologii pozwolą rozwiązać problem dotyczący faktów edukacyjnych, ściślej - skuteczności oddziaływań wychowawczych*

r

31

Rozdział 1. Edukacja jako przedmiot pedagogiki i jej subdyscyplin

I    Psychologia, podobnie jak socjologia, stanowi dyscyplinę pomocniczą peda-

| gogiki, ponieważ dysponuje systemem pojęciowym i teoriami potrzebnymi do | wyjaśnienia wielu faktów psychologicznych, które stanowią bezpośredni kontekst | praktyki edukacyjnej. W zasadzie na każdym niemal kroku pedagog natyka się na | pojęcia psychologiczne, co wynika z definicji wychowania, które jest oddziaływa-| niem na psychikę i zachowanie się człowieka. W tym miejscu należy jednak | zachować ostrożność, by nie traktować pedagogiki jako psychologii czy socjologii stosowanej. Nauki te w swojej strukturze mają takie subdyscypliny, jak psychologia wychowania i socjologia wychowania. Te jednak służą testowaniu, weryfikowaniu l teorii psychologicznych i socjologicznych w jednej z form praktyki społecznej, jaką jest wychowanie czy nauczanie. Problem ten jest subtelny i dotyczy podejścia do edukacji. Pedagogika ma za zadanie opisywać i wyjaśniać praktykę edukacyjną, a wymienione nauki opisują oraz wyjaśniają odpowiednio zjawiska psychiczne i społeczne. Edukacja jest dla nich jedną z dziedzin, w której one się ujawniają.

Pokazaliśmy to wyraźnie, akcentując w powyższych przykładach problem, jakiemu służy posiłkowanie się przez pedagogów kategoriami tych nauk. W pierwszym przykładzie było to poznanie i opisanie przyczyn stawiania przez uczniów oporu nauczycielowi. Problem zatem dotyczył relacji pomiędzy podmiotami działania pedagogicznego. Pedagog nie zbudował tutaj nowej teorii socjologicznej, lecz za pomocą znanej teorii wyjaśnił zjawisko edukacyjne. Wyjaśnienie to wniosło pewną wiedzę o praktyce życia szkolnego - wiedzę przydatną nauczycielom. W drugim przykładzie problemem wymagającym rozwiązania była ocena skuteczności oddziaływań wychowawczych. W tym przypadku również nie powstała teoria psychologiczna, lecz dzięki jej zastosowaniu uzyskano dane stanowiące podstawę do modyfikacji oddziaływań wychowawczych skierowanych na rozwijanie kompetencji moralnych uczniów. Inaczej mówiąc, teoria psychologiczna pozwoliła zweryfikować trafność realizowanych działań wychowawczych.

Jak widać, psychologia i socjologia dostarczają wiedzy potrzebnej do organizowania, planowania i krytycznego analizowania praktyki edukacyjnej. Szczególnie przydatna okazuje się wiedza z zakresu psychologii rozwojowej, psychologii wychowawczej i społecznej. Psychologiczne prawidłowości zmian zachodzących w procesach poznawczych, emocjonalnych i motywacyjnych uczniów stanowią orientację dla interwencji edukacyjnej. Także opisane przez psychologów prawidłowości procesów wychowania, nauczania i uczenia się oraz procesów wzajemnego ustosunkowania się ludzi do siebie stanowią źródło ważnych hipotez w badaniach faktów edukacyjnych. Można dzięki temu krytycznie analizować skutki oddziaływań edukacyjnych, odkrywać obszary, w których edukacja blokuje szanse rozwojowe uczniów, jak i modyfikować jej oddziaływania, czyniąc je bardziej efektywnymi.

Podobnie krytycznego wglądu w procesy edukacyjne dostarcza wiedza socjologiczna. Przydatna okazuje się socjologia małych grup społecznych, wyjaśniająca dynamikę zjawisk zachodzących w klasie szkolnej, która - jak się okazuje - może być źródłem zarówno impulsów rozwojowych, jak i doświadczania przez