ped

20

Część I. Pedagogika Jako nauka

f

^?łfc

^:ftj

Pedagogika obserwuje fakty w świecie edukacji i obserwacje swoje uogólnia f lub odnosi wyłącznie do badanego kontekstu. W pierwszym przypadku stosuje tzw. I metody ilościowe, nadające się do określania ogólnych tendencji w przebiegu f pewnych zjawisk edukacyjnych, takich jak np. osiągnięcia dydaktyczne z matema- | tyki uczniów liceum. W drugim przypadku stosuje tzw. metody jakościowe, | nadające się do opisywania przebiegu zjawisk edukacyjnych w kontekstach    £

działania konkretnych podmiotów, np. strategie zachowania się nauczycieli    t

matematyki wobec dziewczynek i chłopców w konkretnym liceum. Metody ilościowe pozwalają opisać i wyjaśnić związek pomiędzy zjawiskami (np. związek osiągnięć z matematyki z płcią ucznia), a metody jakościowe pozwalają zrozumieć uwarunkowania konkretnych praktyk edukacyjnych (np. obniżanie wymagali wobec dziewczynek, a podwyższanie wobec chłopców na lekcjach matematyki).

Badanie - opisywanie, wyjaśnianie i rozumienie - praktyki edukacyjnej prowadzi w konsekwencji do budowania jej teorii, czyli jej poznawczych i symbolicznych reprezentacji. Reprezentacje te złożone z twierdzeń ogólnych pozwalają już w pewnym stopniu przewidywać praktykę edukacyjną. Pedagogika (podobnie jak większość nauk humanistyczno-społecznych) jest nauką w stanie | tworzenia swoich teorii. Nie we wszystkich obszarach stworzono teorie, które wyjaśniłyby praktykę edukacji. Tych obszarów jest zdecydowanie mniej niż więcej. Można jednak opisać strategie tworzenia teorii naukowych w pedagogice i stan ich aktualnego zaawansowania.

Rozdział 1

Edukacja jako przedmiot pedagogiki i jej subdyscyplin

Krzysztof Rubacha

W najszerszym ujęciu przez edukację rozumie się ogół oddziaływań służących formowaniu się zdolności życiowych człowieka. Tak definiowana praktyka edukacyjna jest pojęciem bardzo szerokim i wewnętrznie zróżnicowanym. Pedagogika jako nauka ma za zadanie opisywać, wyjaśniać i rozumieć przedstawione poniżej formy praktyki edukacyjnej. Spojrzenie na przedmiot pedagogiki z perspektywy ucznia, wychowanka sprawia, iż badamy warunki jego uczenia się, funkcjonowania w różnych środowiskach wychowawczych czy instytucjach edukacyjnych. Pedagogika zajmuje się także prawidłowościami rozwoju człowieka, poszerzaniem jego możliwości życiowych na poszczególnych szczeblach edukacji. Interesuje się również innymi kontekstami praktyki edukacji. Poznaje i wyjaśnia ten świat w kontekście działań pedagogów, ich warsztatu zawodowego, ich kształcenia, sytuacji życiowej, poziomu kompetencji, skuteczności ich działań, Zajmuje się także badaniem funkcjonowania instytucji edukacyjnych, ich organizacją, realizowanymi zadaniami. Ważnym obszarem badań pedagogicznych są polityczne, społeczne i kulturowe uwarunkowania praktyki edukacyjnej (zwłaszcza instytucjonalnej), odkrywanie nierówności w dostępie do oświaty i diagnozowanie? innych patologicznych zjawisk towarzyszących praktyce edukacyjnej.

O edukacji mówi się również w kontekście oddziaływań nieformalnych, pozainstytucjonalnych. Tak więc pedagogika bada edukacyjne oddziaływanie mediów, kultury popularnej, rodziny, grup rówieśniczych. Próbuje oszacować siłę i kierunek wpływu tych agend edukacyjnych na zachowania ludzi oraz analizować skuteczność ich oddziaływania w porównaniu ze skutecznością oficjalnych instytucji, takich jak szkoły, internaty.

Jeśli praktyka edukacyjna jest tak wielostronnie zróżnicowana, a pedagogika jest nauką opisującą tę praktykę, to zróżnicowanie pedagogiki musi odzwierciedlać stan edukacji. Jest tak również dlatego, że stopień specjalizacji wiedzy naukowej dotyczącej poszczególnych kontekstów edukacji wymaga od uczonych zróż-