26 tif

26    3ÓSTWA SŁOWIAŃSKIE

Przyjąwszy taką etymologię, ratujemy odwieczność i rodzimość (z ograniczeniem do Kusi, może i Bałkanów) tego bóstwa; a tylko możemy dopuścić, że na wyobrażenia i praktyki kultowe z nim związane (rytuał przysięgi) wywarł pewne wpływy ger-j mański Tor, a może nawet decydująco się przyczynił do wysunięcia Peruna na pierwszy plan przed innymi bogami. To pierwszeństwo było może ograniczone, jak przypuszczają niektórzy uczeni, do książęcego ęodu dynastii wareskiej.

Według tzw. Nestora miał Włodzimierz postawić w Kijowie koło swojego dworu posągi kilku bogów, w tym też Peruna: »I począł pańbwać Włodzimierz w Kijowie sam jeden i postawił bałwany na Wzgórzu zewnątrz dworca trzemnego, Peruna drewnianego, a głowę jego srebrną i wąs złoty, i Chorsa, i Dadzboga, i Strzyboga, i Simargła, i Mokosz, i czynił ofiarę bałwanom z ludźmi swymi...« Ten ustęp powtarza się w późniejszych źródłach, które czasem coś opuszczą, albo nowe imię wstawią. Zdarzają się; też przy przeróbkach duże błędy; np. z dwóch wyrazów ruskich us siat (tj. wąs Peruna złoty) zrobiono raz nowe bóstwo Usiadł Innym razem imię Simargl rozbite jest na dwa: Sim a Rgiel_r o czym jeszcze niżej. Tutaj chcę zwrócić uwagę na jedno; na podstawie cytowanego urywku mógłby ktoś łatwo ukuć tezę o wspaniałości kijowskiego Peruna. Tymczasem na prawdę brak po temu podstaw. Zdanie wymieniające bogów zostało wpisane w tekst kroniki z racji jej przerabiania pod sam koniec XI wieku. Jest wysoce prawijopodobne, że pisarz mógł słyszeć wśród jpół-pogańskiego ludu krążące imiona bogów, ale małe są szanse, aby po stu latach pamiętano jeszcze wygląd posągu. Istotnie, udało się znaleźć miejsce, które posłużyło pisarzowi za wzór. Mianowicie w innym miejscu tejże kroniki mówi się o wschodnich poganach w starożytności, że »zaczęli stawiać bałwany, jedne drewniane, inne były marmurowe, jeszcze inne złote lub srebrne«. Uzasadniony więc będzie pogląd, że opis posągu jest tylko pokazem oczytania i zręczności stylistycznej autora, a nie jest odbiciem rzeczywistości. Spotkać się można w mitologiach z twierdzeniem, że Perun trzymał w ręku piorun, oparte to jednak na późnym _/ źródle z XVI w., kiedy na pewno już nic nie wiedziano o pogaństwie, natomiast chętnie upiększano dawne informacje kronik

własnymi fantazjami. Niepewne, choć lepsze, jest źródło podające, że Perun nowogrodzki, postawiony przez wuja Włodzimierzowego Dobrynię, trzymał w ręce drewnianą pałkę. Oba posągi spotkał smutny los. O kijowskim tak opowiada kronika:

»Gdy przybył (ochrzczony Włodzimierz do Kijowa), kazał obalić posągi, jedne porąbać na kawałki,’ inne wrzucić do ognia; Peruna jednak kazał przywiązać koniowi do ogona i wlec z góry wzdłuż Boryczewa do rzeki i dwunastu ludzi dał, aby go kijami bili... Gdy go zaś wlekli wzdłuż rzeki do Dniepru, płakali nad nim niewierni ludzie, jeszcze bowiem byli nie przyjęli chrztu św.

A gdy go przywlekli, wrzucili go do Dniepru. A Włodzimierz przykazał mówiąc: Gdyby się gdzie zatrzymał, 'macie go odpychać od brzegu, póki nie przejdzie przez porohy; wtedy go macie zostawić. Oni więc wypełnili polecenia. A gdy go poniechali, przeszedł przez porohy, i wiatr go wyrzucił na kamienisko, i od tego wzięło nazwę Perunowe kamienisko, jak się jeszcze do dziś nazywa «.

W Nowogrodzie niszczeniem kultu pogańskiego zajął się arcybiskup Joachim. Zniszczył ołtarze ofiarne, Peruna kazał wlec do rzeki Poczajny bijąc kijami. Rano wieśniak idący na targ zobaczył. go u brzegu. Odepchnął go kijem, mówiąc: »Ty stary Peru-nie, dosyć piłeś i jadłeś, a teraz płyń precz!*

Naukową dyskusję o Perunie wraz z podaniem literatury. zob. Nied. 93—104, BrS. 35-49, Mans. 379—86.

9. Wołos-Weles. Do bogów ogólnosłowiańskich zaliczają często jeszcze Wołosa czyli Welesa. Wspomniany on jest obok Peruna z racji przysięgi, którą Ruś potwierdziła układ z Carogrodenn Nazwany on tam bogiem bydła. Jakiegoś demona Welesa wspominają źródła czeskie z XV i XVI wieku. Pisano wtedy ky weles_t albo odsyłano k welesu, jak się u nas pytano »ki diabeł« lub odsyłano »do diabła«. Niektórzy mitologowie identyfikują tego Welesa z Wołosem i widzą w tym dowód wielkiego rozprzestrzenienia kultu tego boga. Za taką identyfikacją jest również Bruckner, jednak z oburzeniem odrzuca on myśl, że mógłby, być Wołos bogiem-opiekunem bydła. Twierdzi natomiast, że przez pomyłkę pomieszano w końcowej epoce pogaństwa Welesa ze św. Własem (nasz. Błażej w wymowie na wzór nowogreckiej), patronem bydła. Po-