28 tif

28 BÓSTWA SŁOWIAŃSKIE

przez Bałkan miał przywędrować ten kult św. Błażeja i miał zniekształcić rodzime pojęcia o bogu Welesie. Bruckner (przed nim już Niederle) nawiązuje to imię do litewskiego Welinas 'diabeł* i uważa Wołosa za boga podziemia i zmarłych_T a to znów by mogło tłumaczyć, dlaczego właśnie na niego przysięgano. Wiadomo z mitologii grecko-rzymskiej, że szczególnie święte były przysięgi składane na bóstwa podziemia. Brano przy tym do ręki nieco ziemi. Interesujące jest, że Rusini przysięgającTposypywali głowę rózkru-szoną darnią, czyli również ziemia wchodzi w grę. Według Hel-molda Słowianie bardzo niechętnie przysięgali z zasady. Od tej strony biorąc, wywody Brucknera są ciekawe i ponętne; słabą ich stroną (jest to, że fakty litewskie same są mało pewne i jasne, nie są więc dobrą podporą dla słowiańskich. W rezultacie pogląd Brucknera zasługuje na zanotowanie, ale niemniej pozostaje tylko przypuszczeniem, jak wiele innych.

Osobnego omówienia godzien jest pogląd, że nie było żadnego słowiańskiego boga Wółosa czy Welesa. W rzeczywistości miał istnieć tylko św. Błażej czyli Własij, patron bydła, którego kult, jak już wspomniałem, od Greków bizantyńskich przedostał się do Słowian bałkańskich a potem ruskich, aż wreszcie w epoce zawierania umów z Bizancjum w r. 971 wydawał się istotą równorzędną z Perunem. Nie wymieniła go jednak kronika wśród bogów Włodzimierza (zob. cytat w §8), co ma być według niektórych uczonych świadectwem, że dla pisarza nie uchodził za boga, że jednym słowem pisarz był świadom jego chrześcijańskiego pochodzenia. Część rękopisów kroniki pisze go nawet Własij lub Włas (nie Wołos), tj. tak jak świętego. Wykład lingwistyczny, jak się odbyło przejście od W łasa do Wołosa nie jest trudny ani skomplikowany (oczywiście dla znawców). Oto w języku ruskim było sporo przykładów, że ten sam wyraz miał raz pod. wpływem języka starocerkiewnego drugi raz zgodnie z rodzimym rozwojem fonetycznym -oło- (np. mład i mołod), więc na wzór. nich mógł z Włosa powstać Wołos. Przeciwnicy chrześcijańskiego rodowodu Wołosa powiedzą na to oczywiście, że właśnie istnienie •owych wahań między -ła- i -oło- umożliwiło pomieszanie dawnego boga Wołosa ze św. Własem.

Takie objęcie funkcji boga przez chrześcijańskiego świętego nie jest niczym osobliwym: podobny » awans* spotkał św. Mikołaja u Czeremisów, Jugrów i Samojedów. Sam zresztą św. Błażej nazywany był u ludu »skotskij bog«, tzn. bydlęcy. Do niego zanoszono modły o opiekę nad bydłem, składano mu ofiary z masła i pieczywa, a nawet zabijano woły, spożywając ich część w obrzędowej uczcie, podczas gdy kości zakopywano w stajni wśród modłów o urodzaj w bydle. Kult św. Błażeja jako patrona bydła znany był w całej zachodniej Europie. Czeskiego Welesa uważają zwolennicy św. Własa w roli Wołosa za przeróbkę biblijnego Baala lub greckiego Belosa (w nowogreckiej wymowie Welosa), Decyzja między przedstawionymi tu poglądami jest niemożliwa. D}^rskusja o Wołosie i szczegółowa literatura u Nied. 112—6, BrS. 74—87, a zwłaszcza Mans. 386—93.

10. Bóstwa ruskie. Na Wołosie wyczerpuje się lista bóstw, którzy mogą mieć przynajmniej naciągane prawo uchodzić w Słowiańszczyźnie za powszechne. Wszystkie inne znane są tylko z Pomorza lub Rusi, a nawet realność niektórych jest słabo uzasadniona. Przeważnie nie mogą uchodzić za bóstwa wyższego rzędu, lecz tylko za istoty demoniczne (por. § 13). Do grupy

ruskiej należą Strzybóg, Chors, Mokgsz^Siem,__Rgieł- i Trojan.

Przejdę j.a_-tu. .w. .krótkości.

Siem i Rgieł łączony jest w niektórych rękopisach kroniki w jedno imię Siem argł (zob. wyżej § 8), tak że nawet nie wiemy, czy mamy do czynienia z jedną, czy dwoma istotami. Obie ewentualności miały swoich obrońców, m. in. Bruckner był gorącym zwolennikiem dwoistości. Rgieł ma mieć według niego w sobie ten sam rdzeń co i reż, dawna nazwa żyta; byłby więc bożkiem polnym, zbożowym. Sam jednak Bruckner uznaje możliwość etymologii wiążącej Rgla z nazwą litewskiego demona rzeczy kwaśnych, ruguczis, i z czasownikiem rzygać, czyli Rgieł — jak powiada Bruckner — to »bóg kiślak«. Aby móc następnie rozszerzyć moc bożka na Polskę co najmniej, przytacza Bruckner polskie nazwy miejscowe Rgielsko i Rgilew. Nazwy te nie dowodzą jednak nic innego jak tylko że wyraz rgieł czy rgieł znany był kiedyś w polskim języku. Wszystko inne jest tylko domysłem. Grdybyż chociaż o tym ewentualnym ruskim Rgle wiadomo