264

całościowo pojętej rzeczywistości edukacyjnej, to nie jest ona do zrealizowania bez uwzględnienia sensów i znaczeń o charakterze religijnym. Pedagogika religii poszukuje więc punktów styczności, a więc wspólnych dla pedagogiki i teologii pojęć i zadań, których analiza domaga się podejścia interdyscyplinarnego. Zarazem jednak nic pozostaje ona wyłącznie nauką podstawową, lecz również rozpoznaje swoje zobowiązania pastoralne.

Dlatego też nie rezygnuje z takich przesłanek teologicznych, które dostarczają normatywnych odniesień. Nie przyjmuje ich jednak w sposób aprioryczny, lecz przynajmniej częściowo konfrontuje je z. dorobkiem innych dyscyplin nauki. Uważa się zatem, że nazwa dyscypliny „pedagogika religii" implikuje postulat „religii pedagogiki" - krytycznej analizy potencjału edukacyjnego poszczególnych religii i wyznań. Nie wszystkie postaci religii mogą być bowiem w' sposób odpowiedzialny pedagogicznie traktowane jako czynnik służący humanistycznej edukacji człowieka.

Pedagogika religii jest tedy dyscypliną teologiczną i pedagogiczną, sytuującą się na pograniczu teologii i pedagogiki, podkreślającą istnienie wspólnego przedmiotu badań, a mianowicie edukacji religijnej, oraz konieczność analiz o charakterze interdyscyplinarnym. Często twierdzi się. że jest to dyscyplina uprawiana w odpowiedzialności teologicznej i pedagogicznej zarazem. Jednostki organizacyjne tak ujmowanej pedagogiki religii funkcjonują na ogół na wydziałach teologicznych, aczkolwiek w niektórych uczelniach prowadzących kierunki nauczycielskie także na wydziałach nauk o wychowaniu.

W państwach, w których władze oświatowe przejęły całość bądź część odpowiedzialności za organizację edukacji religijnej w szkołach publicznych (na ogół w sytuacji nauczania o charakterze ponadkonfesyjnym i religioznawczym), rozwija się niekiedy alternatywny model pedagogiki religii. tyle że uprawianej nie w ramach teologii, lecz nauk o edukacji. Uważa się bowiem, że religia jako przedmiot szkolny domaga się takiej samej podbudowy teoretycznej, jak pozostałe przedmioty bądź grupy przedmiotów. Pedagogika religii przybiera wówczas formę dydaktyki szczegółowej w zakresie edukacji religijnej zorientowanej na opis, analizę i rozumienie uwarunkowań oraz formułowanie konkretnych wskazań dotyczących realizacji przyjętego programu. Może być więc traktowana zarówno w kategoriach nauki wytwarzającej wiedzę podstawową, jak i stosowaną. Jej punktem odniesienia, zamiast teologii, staje się religioznawstwo. Wychodzi się z założenia, że religia jest fenomenem uniwersalnym, i że przynajmniej niektóre jej postaci mogą mieć znaczenie dla kształtowania pełni człowieczeństwa i demokratycznych form życia społecznego. Dlatego też procesy edukacji religijnej są ujmowane jako jeden z elementów całościowego wychowania człowieka.

Zaprezentowane trzy sposoby definiowania statusu naukowego pedagogiki religii i przedmiotu jej badań są modelowymi idealizacjami, co oznacza, że w praktyce są możliwe ich zróżnicowane postaci. Niemniej jednak współcześnie najwięcej reprezentantów zyskały dwa pierwsze ujęcia. Środowiska katolickie bardziej skłaniają się ku pierwszemu, ewangelickie - drugiemu, aczkolwiek nie