P3030849

dwa poglądy: albo moc magli to czyste złudzenie, albo też nie. Jeśli nie jest ona Studzeniem, to symbole mają moc wywoływania zmian. Pominąwszy cuda, taka moc mogłaby działać tylko na dwóch poziomach: indywidualnej psychologii i życia społecznego. Wiemy doskonale, że symbole mają pewną moc w życiu społecznym - przykładu dostarcza porównanie do pieniądza. Jednak czy kurs średni banku centralnego ma cokolwiek wspólnego z szamanistycznymi uzdrowieniami? Psychoanaliza utrzymuje, że może uzdrawiać, manipulując symbolami. Czy konfrontacja z podświadomością ma cokolwiek wspólnego z pierwotnym rzucaniem i zdejmowaniem zaklęć? Pozwolę sobie zacytować dwa wspaniale dzieła, w których świetle wszelki sceptycyzm okazuje się pozbawiony podstaw.

Pierwsze to analiza uzdrowień szamanistycznych w rozprawie Victora Turnera An Ndembu Doctor in Practfce¹⁵, którą pokrótce omówię. Słynna już technika uzdrowienia polegała na upuszczaniu pacjentowi krwi i pozornym wyrywaniu zęba z jego ciała. Objawy obejmowały palpitacje serca, silne bóle pleców i obezwładniającą słabość. Pacjent byt również przekonany, że inni wieśniacy sprzysięgli się przeciw niemu, i wycofał się zupełnie z życia społecznego. Była to zatem mieszanka zaburzeń fizycznych i psychicznych. Doktor rozpoczął od ustalenia wszystkich faktów z historii wioski, prowadząc seanse, w czasie których każdego uczestnika zachęcano do opowiedzenia o swoich urazach wobec pacjenta, podczas gdy on wyrażał swój żal do uczestników. Na koniec upuszczanie krwi w dramatyczny sposób angażowało całą wioskę w kryzysowym momencie oczekiwania, które wybuchło podnieceniem, gdy z ciała pacjenta, krwawiącego i mdlejącego, wyrwano ząb. Wieśniacy radośnie gratulowali mu wyzdrowienia, sobie zaś nawzajem - swojego w nim udziału. Mieli powody do radości, gdyż długie leczenie odsłoniło główne źródła napięcia w wiosce. W przyszłości pacjent mógł odegrać odpowiednią rolę w sprawach wieśniaków. Element wywrotowy został rozpoznany i wkrótce opuścił wioskę na dobre. Struktura społeczna została poddana analizie i przekształcona w ten sposób, że zredukowano ją tymczasowo o ten element.

W tym zajmującym badaniu widzimy przykład przeprowadzonej z talentem terapii grupowej. Mściwość i zawiść wieśniaków, symbolizowane przez ząb w ciele chorego, rozpłynęły się w powodzi entuzjazmu i solidarności. Pacjenta uleczono z objawów fizycznych, ich wszystkich zaś z choroby społecznej. Te symbole działały na poziomie psychosomatycznym w przypadku głównej postaci - chorego człowieka, w przypadku wieśniaków zaś ogólnie, na poziomie psychologicznym, zmieniając ich postawy, a na poziomie socjologicznym w taki sposób, że układ pozycji społecznych w wiosce został formalnie zmieniony o tyle, że w wyniku leczenia pewni ludzie przybyli, inni zaś wyprowadzili się.

Podsumowując, Turner pisze:

’» Zob. Victor W. Turner, An Ndembu Doctor In Prectlce, w: Magie, Faith and Healing, Ari Kiev (red.), Glencoe 1964

tt

Rozdział 4.

Terapia Ndembu, gdyby odjąć jej ponadnaturaine dekoracje, mogiaoy służyć jako lekcja dla zachodniej praktyki klinicznej. Wielu neurotykom być może przynioeloby ulgę. gdyby wszystkie osoby wchodzące w skład ich siad społecznej mogły są spotkać i publicznie wyznać swoją ztą wolę wobec pacjenta, znosząc w zamian wyłożenie jego uraz wobec nich. Najprawdopodobnie) jednak dla takiego i echowania potrzeba sankcji rytualnej i wiary w mistyczną moc lekarza, by wywołać taką pokorę i zmusić ludzi do miłosierdzia wobec cierpiącego sąsiada

Powyższe opowiadanie o uzdrowieniach szamantstycznych wskazuje ze ich skuteczność ma swoje źródło w sytuacji społecznej. Inne pouczające badanie nie mówi w ogóle nic o sytuacji społecznej, skupiając się na bezpośredniej władzy, jaką sprawują symbole nad umysłem cierpiącego człowieka i_ew--Strauss’⁶ analizował pieśń szamana Indian Cuna mającą ułatwić trudny poród. Szaman nie dotyka pacjentki. Zamawianie ma wywierać skutek przez samo jego wygłoszenie. Pieśń zaczyna się od opisu rozterek położnej, która zwraca się do szamana. Wówczas szaman, jako przywódca grupy duchów opiekuńczych, wyrusza (w pieśni) do domu Muu, mocy odpowiedzialnej za formowanie się płodu, która opanowała duszę pacjentki. Pieśń opisuje wyprawę, przeszkody, niebezpieczeństwa i zwycięstwa oddziału szamana aż do momentu, w którym wydają oni w końcu bitwę Muu i jej sprzymierzeńcom. Po klęsce Muu wyzwala ona schwytaną duszę, położnica rodzi dziecko i pieśń się kończy. Co charakterystyczne, drogę szamana do Muu wyznaczają dosłownie pochwa i łono ciężarną kobiety, w którego głębiach na koniec stacza on za nią zwycięską walkę. Dzięki powtórzeniom i drobiazgowości opisu pieśń zmusza pacjentkę, by wstuchwwnh się w obszerną opowieść o tym, co poszło żte w trakcie porodu. Ciało i organy wewnętrzne pacjentki są miejscem akcji opowiadania, jednak przekształcenie problemu w niebezpieczną podróż i bitwę z mocami kosmicznymi, ciągłe przemieszczanie się między sceną ciała a sceną wszechświata, sprawia, że szaman jest w stanie narzucić swoją perspektywę. Przerażenie pacjentki skupia się na mocy mitycznych przeciwników, jej nadzieja na wyzdrowienie koncentruje się wokół sil szamana i jego oddziału.

Kuracja polegałaby więc na tym, by udostępnić myśk sytuację daną począfccreo w terminach uczuciowych; by bóle. których crało nie chce znosie, ptzamtarac w coś. co może być uznane przez umysł. Fakt. że mitologia szamana nie odpoaaada rzeczywistości obiektywnej, Jest bez znaczenia, chora wierzy w rną t jest atortoatn wierzącego w nią społeczeństwa. Duchy opiekuńcze i duchy ztoczynne, nadprzyrodzone potwory i magiczne zwierzęta należą do spójnego systemu, który Warom podstawę tubylczego pojmowania świata. Chora uznaje je, a raczej nigdy raaportthtch w wątpliwość. Tym, czego ona nie uznaje, są niespójne i bezzasadne borę. Które są sidab-

"Zob. Claude Lśvl-Straus«. Antropologia strukturalna. Kum . Krzysztof Pomtan. Warszawa 1970, s. 262-275.

Magia i cuda