428

428 C. R. Rogers, B. Stevens

Wraz z rozwojem tej technologii pojawiła się leżąca u jej podłoża filozofia sztywnego determinizmu w naukach psychologicznych, która chyba może być najlepiej zilustrowana moją krótką wymianą zdań z profesorem Skinnercm na niedawnej konferencji: „Komunikat wygłoszony przez dra Skinnera zachęcił mnie aby skierować do niego te uwagi. Jak zrozumiałem, z wypowiedzi dra Skinnera może wynikać, że w jego pojęciu — chociaż on sam prawdopodobnie myśli, że zdecydował się wziąć udział w tym spotkaniu, że postawił sobie za cel tę pre zentację — myśl jego należałoby uznać za czystą iluzję. Tak naprawdę postawił on pewne znaczki na papierze i wydał z. siebie pewne dźwięki po prostu dlate go, że wynikało to z jego genetycznych i środowiskowych uwarunkowań, które instrumentalnie uwarunkowały jego zachowanie w taki sposób, że wydawanie przez niego pewnych dźwięków może być graty fi kujące. Oznacza to, ze on jako osoba nie uczestniczy w tym, co robi. Jeśli odebrałem jego wypowiedź właściwie, z jego ściśle naukowego punktu widzenia wynika, że on jako osoba nie istnieje

W swojej wypowiedzi dr Skinner powiedział, że nie zamierza wdawać się w dyskusję, czy miał tu możliwość wyboru (przypuszczalnie dlatego, że całe wydarzenie jest iluzją), natomiast dodał: „Podoba mi się pańska wypowiedź, na temat mojej obecności tutaj.” Nie muszę uzasadniać, że dla dra Skinnera koncep cja uczenia się, jak być wolnym, nie ma żadnego znaczenia.

lak więc — chociaż zdarzają się opinie przeciwne — ogólna tendencja panu jąca tak na Zachodzie, jak i na Wschodzie podkreśla, że człowiek nie jest wolny że nie istnieje coś takiego jak wolny człowiek! jesteśmy ukształtowani i porusza ni siłami — kulturowymi, zewnętrznymi, wewnątrz nas — których nie rozumiemy i które znajdują się poza zasięgiem naszej kontroli. Wkrótce będziemy kształtowani sprawnie i dokładnie za pomocą naukowej technologii; zastąpi on prymitywne metody współczesne, w których częściowo odgrywają rolę zdarzenia przypadkowe.

CO TO ZNACZY WOLNOŚĆ?

lak więc, co oznacza wolność, o której mówię? W jakim sensie pacjent, w jakim sensie człowiek uczą się być wolni? Jaka jest możliwa definicja wol ności we współczesnym świecie?

Po pierwsze, wolność, którą staram się opisać, jest ze swej natury czymś wewnętrznym, czymś, co istnieje wewnątrz żyjącego człowieka całkowicie niezależnie od wszelkich zewnętrznych wyborów lub alternatyw', o których tak często myślimy, że stanowią wolność. Mówię o pewnym rodzaju wolności, który Franki barwnie opisał w swoich doświadczeniach z obozu koncentracyjnego, kiedy to odebrano więźniom wszystko, co można posiadać — poczucie tożsamo ści, wyboru. Jednakże miesiące i lata spędzone w takich warunkach wykazały jedynie, że człowiekowi można odebrać wszystko z wyjątkiem jednej jedynej rzeczy, ostatniej z ostatnich swobód: wyboru — w każdych warunkach — swoje go własnego stosunku do spraw. To jest właśnie ta wewnętrzna, subiektywna, egzystencjalna wolność, którą obserwowałem. Oto jest realizacja tego, ze Jestem w stanie żyć, tu i teraz, z własnego wyboru”. Trzeba odwagi, kiedy samemu dokonuje się wyboru, aby postawić pierwszy, niepewny krok w kierunku niezna nego. Jest to odkrycie znaczenia wewnątrz siebie samego, znaczenia, które bierze