1468550702

Relacja

Wielokrotnie²¹ w tej pracy pojawia się też inne bardzo ważny, lecz trudny w definiowaniu termin z zakresu nauk społecznych: relacja. W przypadku badanych przeze mnie grup ludzi i innych zwierząt zakres tego pojęcia jest szerszy niż w tradycyjnym znaczeniu nauk społecznych, w którym relacja (z towarzyszącym jej najczęściej przymiotnikiem społeczna) odnosi się wyłącznie do ludzi. Zagadnienie rozszerzenia znaczenia tego pojęcia jest bardzo istotne, gdyż próbuję tutaj przedstawiać relacje między ludźmi, którzy mogą badaczowi opowiedzieć o swoich działaniach, nazwać własne uczucia, wyjaśnić, jakimi wartościami się kierują i jakie są ich plany, a zwierzętami, które muszą (?) milczeć. W takiej sytuacji - to badaczka musi wziąć na siebie odpowiedzialność za ich opowieści. Przyjmuję tutaj, że relacją jest każde oddziaływanie i wyobrażenie oddziaływania²² pomiędzy dwoma bytami - podmiotami relacji. W pracy tej interesują mnie relacje, których podmiotami są ludzie i inne zwierzęta. Relacja może mieć wiele poziomów: od prostych odruchów organizmu w wyniku działania jakiegoś zewnętrznego bodźca, poprzez bardziej złożone działania, którym możemy przypisać celowość, aż po złożone społeczne działania ludzi w odpowiedzi na działania innych ludzi. Ten ostatni typ relacji, zgodnie z tradycyjną socjologią dotyczy właśnie z całą pewnością wyłącznie ludzi, ponieważ to ludzie w procesie komunikacji używają symboli²³. W tym miejscu pojawia się pytanie o status dwóch pozostałych typów relacji: czy można nazwać je społecznymi i czy wchodzą one w pole zainteresowania nauk społecznych? W interpretacji pierwszych teoretyków zajmujących się relacjami społecznymi Maxa Webera i Floriana Znanieckiego, relacje społeczne nie muszą być symetryczne oraz rozumiane w ten sam sposób przez jednostki w nie wchodzące. Relacja społeczna nie wymaga więc pełnego uświadamiania jej znaczenia przez wszystkich jej partnerów. Relacja może być asymetryczna, a nawet unilateralna. Co więcej relacje dla Webera są zawsze kategorią badacza, a nie badanych, widzi je - albo przez nie - obserwator, a nie obserwowani i tak jak każdy inny typ idealny jest tylko rzeczywistością wyobrażoną²⁴. Ten konstruktywistyczny element zawiera też zaproponowana powyżej przeze mnie definicja. Pomimo tego, że definicja Webera i Znanieckiego

²¹W moim zamierzeniu termin ten miat znaleźć się również w tytule pracy.

²²    Rozdzielenie form istnienia relacji na realną i konstruowaną jest ukłonem w stronę przemyśleń Brunona Latoura w budowanej przez niego Teorii Aktora-Sieci.

²³    P. Sztompka, Socjologia, Kraków 2002, s. 107.

²⁴    J. Mucha, The Concept of "Social Relation" in Classic Analytical lnterpretative Sociology: Weber and Znaniecki za: http://www.wh.agh.edu.pl/other/materialy/40_2009_12_01_21_12_15_Janusz%20Mucha%20Weber%20and%20Znaniec ki%2011%2006.pdf (16.05.2013).