00374

nych utworów. Obrazy rozmaitych miejsc szczęśliwych pojawiły się też wielekroć w folklorze Jud owym różnych krajów. Wystarczy przypomnieć niemiecki Schla-raffenland, gdzie pieczone gołąbki same leciały do gąbki i nie potrzeba było pracować.

Zobaczymy później, że utopiami miejsca_nazwać ^ też można pewne wizje świata, których.twórcyjiie_sy-tflulowali żadnych opowiadań z podróży i nie.wymy-ślali żadnych krain przedziwnych, lecz_opęrowali ide-alizacjami jakichś'krajów rzeczywiście gdzieś istnieiar cych._Na początku warto się jednak zatrzymać nad utopiami miejsca w ich czystej postaci.

W przedmowie do Utopii Morę pisze: „Wstyd mi, że nie wiem, na jakim morzu znajduje-sięTwyspa, o której tak dużo rozprawiam”¹, W tym miejscu Morę oczywiście żartuje, aleTarften jest częścią mistyfikacji polegającej na włożeniu opowieści o ustroju idealnym w usta rzekomego żeglarza który na owa dziwną wy-®spę przypadkiem trafił. Nagiiewiedzę trzeba jednak zwrócić uwagę, ponieważ jest ona ważnym elementgm gry zwanej utopią. W bardzo drobiazgowym opowiadaniu Rafała Hytlodeusza zabrakło informacji o tym, gdzie Utopia leży. Dowiadujemy się tylko, że chodzi o wyspę Nowego Świata. Informacje geograficzne zawarte w innych tego rodzaju utworach są przeważnie równie ogólnikowe. Z reguły o to właśnie zapomniano spytać narratora.- Kto wie zresztą, czy i sam narrator potrafiłby takich informacji udzielić? Dowiadujemy się zwykle, iż żegluga trwała latami, burze nieustannie spychały żaglowce z kursu, a rozbitkowie długo błąkali się po wybrzeżu. Co więcej, niektórzy Utopianie * ukrywali ponoć swe istnienie przed resżfCświataTzo-bowiązywali przypadkowych przybyszów dcLzachowa-nla~bBźwźgIędnej tajemnicy,j)bawialLsię Jx>wiem, że kontakt.ze.swiatem zewnętrznym będzie miał dla nieb fatalne skutki. Zupelnie~słusznie": skoro ich społecz-ność zdołała osiągnąć doskonałość, spoza niej przychodzić mogło tylko zepsucie.

W rezultacie wiemy najczęściej jedynie to, że dana Utopia znajduje się gdzieś w Nowym Świecie, gdzieś między Peru a Chinami, gdzieś w Australii, gdzieś na morzach południowych, gdzieś w głębi kontynentu w miejscu wręcz wyjątkowo niedostępnym, jeśli nie zgoła na Księżycudub Merkurym. Trzeba uwierzyć, że ist^ nienie takiego kraju jest możliweTpiawdopodohne^aje ńlelnożna liczyć, że siejo samemu sprawdzi. Wiedza ~o położeni u geograficznym tego kraju nie jest nikomu potrzebna. Kraj, do"którego każdy może pojechać, nie nadaje się na przykład społecznej doskonałości. Położe-niem najdogodniejszym dla Utopii okazuje się pograni-^-1 czeświataznanego i nie znanego. Świat znany jest świa-tem zlymTswIat nowy_z_daję_sięj)biećywać wszystjca ' Zjawiskiem niezmiernie z tego punktu widzenia in-teresującym jest %uTłefUiTtymhy^wi ^ft^rlhiejsća"zlitefaturą podróżniczą, wielokrotnie opisywany w literaturze przedmiotu. Związek ten jest zastanawiająco wielostronny. Nie sprowadza się tylko do chronologicznej zbieżności społecznych utopii, miejsca z wielkimigeograficznymi odkryciami. Powiedzieć można, iż oba rodzaje literatury przenika podobny duch. Ta sama fascynacja innością i nowością, ta sama pasja porównywania, to samo przekonańie,_że_. na tym świecie wszystko jest możliwe, ta sama, wreszcie, wiara w możliwość-istnienia ziemskiego raju. Wszystko to można odnaleźć na przykład w dziennikach podróży Krzysztofa Kolumba.

67

1

T. Morę (Morus). Utopia. Warszawa T954. s. 75.