429142Q157485222070481145531 n

2. Teatr w świecie widowisk 35

tło, gest, głos), rozbudowując dramaturgicznie opracowany scenariusz. W odróżnieniu od amerykańskiego tańca modern, zgłębiającego przede wszystkim ekspresyjność czystego tańca i koncentrującego się na poszukiwaniach formalnych, europejski teatr tańca bliższy jest teatralnej tradycji, sytuując się na pograniczu tańca i pantomimy („teatr choreograficzny” Johanna Kresnika, Polski Teatr Tańca Conrada Drzewieckiego i Ewy Wycichowskiej).

Terminem „teatr lalek” określa się wszystkie formy teatru, w których żywe ciało aktora, jako tworzywo postaci scenicznej, zostało zastąpione przez lalkę lub, jak w teatrze przedmiotów, teatrze cieni i teatrze figur, inną formę plastyczną poruszaną przez animatora lub za pomocą mechanizmu (teatr mechaniczny). Teatr lalek wywodzi się z obrzędów kultowych i przez długi czas rozwijał się równolegle z teatrem żywego aktora, wystawiając repertuar religijny (m.in. misteria na Wielkanoc i Boże Narodzenie) oraz świecki (spektakle z udziałem postaci wywodzących się z komedii delfarte: Pulcinelli. Poliszynela, Puncha, Hanswursta). W drugiej połowie XIX wieku dostrzeżono dydaktyczne możliwości teatru lalek (Franz Poeci i Josef Schmid, w Polsce — Maria Weryho), co spowodowało utożsamienie widowisk lalkowych z teatrem dla dzieci. Rezygnacja w połowie XX wieku z klasycznych technik lalkowych (jawajka, kukiełka, marionetka, pacynka) na rzecz łączenia działań aktorów, lalek, masek i rekwizytów zaowocowała rozwojem tzw. teatru różnych środków wyrazu (Jan Dorman, Leokadia Serafinowicz), gatunku pośredniego między teatrem żywego planu a teatrem lalkowym, który określa się też często nazwą „teatr animacji”.

Jeszcze szersze znaczenie ma termin „teatr plastyczny”. Jest to nurt w teatrze współczesnym obejmujący zjawiska z pogranicza teatru i sztuk plastycznych, wykorzystujący w procesie tworzenia widowiska metody właściwe tym ostatnim. Według Pavisa, jest „to rodzaj teatru (i inscenizacji) opartego w głównej mierze na sztukach plastycznych. Widowisko składa się tu z obrazów o wyszukanej formie, których zestawienie w większym stopniu niż tekst tworzy działania sceniczne” (Pavis 1998: 533). Teatr lalek i teatr plastyczny nie są równorzędnymi terminami. Teatr plastyczny najczęściej powstaje wówczas, gdy głównym twórcą dzieła teatralnego jest scenograf, malarz (Tadeusz Kantor, Józef Szajna, Leszek Mądzik, Robert Wilson). W bezpośredniej bliskości teatru plastycznego sytuuje się sztuka instalacji (Christian Boltanski, Barbara Bloom, Richard Wilson) i stanowiące rodzaj „nieruchomego teatru” enuironments (nie należ\^r ich mylić z teatrem enwironmentalnym), duże realizacje przestrzenne, w których przestrzeń widz może wejść (Claes Oldenburg, Edward Kienholz, Józef Szajna).

3*