465

czynienia wszystkiego”, wszechmiłość ‘miłość obejmująca wszystkich’; seria z współ-, por. współpraca ‘wspólna praca’, współżycie ‘wspólne życie’ (tu możliwe też zrozumienie pierwszego członu jako uciętego); seria z -burstwo, por. obrazoburstwo ‘zwalczanie kultu obrazów Boga’, bogoburstwo ‘występowanie przeciw Bogu’; seria z -mistrz, por. 6.1.2.2.

Złożenia z członami niesamodzielnymi i quasi-złożenia to przede wszystkim wyrazy obce (rzadziej hybrydy). Największą, wielotysięczną masę stanowią tu wyrazy z obydwoma członami niesamodzielnymi, typu geografia, ekonomia, etnonim. Nasze poczucie podzielności tych złożeń oscyluje między bardzo wyraźnym przy członach wielokrotnie powtarzanych w wyrazach ogólnie używanych (np. topografia, topologia, toponim) i zupełnie zatartym przy członach bardziej odosobnionych w wyrazach o niejasnym znaczeniu strukturalnym, np. encyklopedia, hierarchia, newralgia. W wypadku powtarzalności wyróżniana cząstka może być interpretowana jako afiks (sufiks, np. -log, -graf, bądź prefiks, np. mono-, poli-).

Podzielność złożeń z jednym członem samodzielnym jest o wiele bardziej oczywista. Przy tym obecność tego typu złożeń w danej serii czyni wyraźniejszą podzielność compositów o dwóch członach niesamodzielnych, tj. quasi-złożeń.

Zarówno złożenia jednostronnie motywowane, jak quasi-złożenia są charakterystyczne dla słownictwa specjalnego, zwłaszcza naukowego. Wraz z postępującą internacjonalizacją i ogólnym rozrastaniem się terminologii naukowej i technicznej złożeń tych przybywa z dnia na dzień, a ze względu na płynne granice między słownictwem ogólnym i wyraźnie specjalistycznym trudno je charakteryzować bliżej pod względem ilościowym. Szybko przybywa również złożeń jednostronnie motywowanych w seriach, w których SJPD notował jeszcze tylko quasi-złożenia.

Ogromną przewagę wśród powtarzalnych członów obcych w złożeniach jednostronnie motywowanych i quasi-złożeniach mają człony pochodzenia greckiego (ewentualnie zapożyczone za pośrednictwem łaciny). Człony pochodzenia łacińskiego stanowią ok. 10%, inne - ok. 2% (por. awio- bezpośrednio z fr. avion-\ żyro- bezpośrednio z fr. gyro-). Wielka rozmaitość rdzeni charakteryzuje człon pierwszy; w SJPD występuje ok. 300 takich rdzeni w członach pierwszych powtarzalnych, ale niesamodzielnych (w tym ok. 100 tylko w quasi-złożeniach). Członów drugich niesamodzielnych powtarzalnych jest ok. 100, w tym ponad połowa tylko w quasi-złożeniach.

Najliczniejsze serie, jeśli chodzi o człon drugi, stanowią:

-logia (‘nauka’ z gr. lógos ‘słowo, wypowiedź’), np. epidemiologia, psychologia, bakteriologia, fonologia, ornitologia, zoologia; ogółem w SJPD blisko 300 wyrazów;

-metr (‘przyrząd’, z gr. metron ‘miara’), np. amperometr, pulsometr, woltometr, sejsmometr, sonometr, termometr, ogółem ok. 120 wyrazów;

-grafia (‘nauka’ lub ‘opis, badanie’, lub ‘sposób, technika pisania, wydawania’, z gr. grdphó ‘piszę’), np. historiografia, hymnografia, klimatografia, bibliografia, urografia, poligrafia; ogółem ponad sto wyrazów o tych znaczeniach;

465