512

samym znaczenie strukturalne złożenia. Wydobyte cechy przysługują leksemowi (są niezależne od kontekstu rzeczownikowego).

Parafraza grupy syntaktycznej AN służy do ujawnienia relacji między nadrzędnym rzeczownikiem a leksemami motywującymi złożenie, np. dwusilnikowy samolot ‘samolot, który ma dwa silniki’, czyli całość i kwantyfikowana część; płaskodenna łódź ‘łódź, która ma płaskie dno’, czyli całość i część tej całości wraz z jej cechą; wielkopański dwór ‘dwór, który należy do wielkiego pana’, czyli przedmiot i posiadacz, a także cecha tego posiadacza; wiarołomny mąt ‘mąż, który łamie wiarę’, czyli subiekt oraz czynność i obiekt; szybkostrzelny rewolwer ‘rewolwer, który strzela szybko’, czyli subiekt oraz czynność i sposób jej wykonania; sok pomidorowo-ogórkowy ‘sok zrobiony z pomidorów i ogórków’, czyli wytwór i materiał. Za pomocą tejże parafrazy bada się więc znaczenie kontekstowe przymiotnika. Przedmiotem opisu przestaje być leksem, a staje się jego użycie. Ten aspekt nie został uwzględniony w opisie złożeń. Parafraza grupy służy także do ustalenia ogólnego charakteru złożenia, tj. jego podrzędności lub współrzędności.

7.1.3. Złożenia podrzędne i współrzędne

Podział ten można oprzeć na analizie dystrybucyjnej parafrazy złożenia, np. moda jesienno-zimowa ‘moda jesienna i zimowa’. Sprawdzianem jest możliwość redukcji zarówno pierwszego (moda zimowa), jak i drugiego członu (moda jesienna).

Pewną trudność sprawiają niektóre przymiotniki w zestawieniu z wybranymi rzeczownikami np. wojna polsko-szwedzka ‘między Polską a Szwecją’; szosa krakowsko-warszawska ‘z Krakowa do Warszawy'. Cztony parafrazy nie stanowią szeregu. Ze względu jednak na to, że w zestawieniu z innymi rzeczownikami (np. film polsko-szwedzki ‘film polski i szwedzki zarazem’) dopuszczają one parafrazy w postaci szeregu, traktuje się je jednolicie, jako złożenia współrzędne. Ważnym argumentem jest semantyczna równorzędność członów, a dodatkowym - prze-stawialność członów.

Podrzędne są te złożenia, w których parafrazie między członami zachodzi stosunek nadrzędno-podrzędny. Zgodnie z testem dystrybucyjnym jeden człon ma dystrybucję równą całemu związkowi, tzn. może zastąpić cały związek - jest to nadrzędnik. Drugi człon, podrzędnik, można zredukować. Weźmy jako przykład; całodzienny atak ‘atak, który trwa cały dzień’. Jest to złożenie podrzędne, ponieważ w parafrazie występuje związek podrzędny cały dzień, o czym świadczy fakt, że tylko jeden z członów ma dystrybucję równą całemu związkowi: atak, który [trwa] dzień, a nie 'atak, który trwa cały. Przez analogię do parafrazy pierwszy człon w złożeniu całodzienny traktujemy jako podrzędnik, a drugi - jako nadrzędnik. Również semantycznie człony złożenia nie są równorzędne.

Do podrzędnych zaliczamy złożenia liczebnikowo-rzeczownikowe, np. czterohektarowy i pięciohektarowy. W związku liczebnika z rzeczownikiem kierunki zależności składniowej bywają różne, np. w związku cztery hektary nadrzędnikiem dystrybucyjnym jest rzeczownik, a w związku pięć hektarów - nadrzędnikiem jest liczebnik. Wszystkie te złożenia omówione zostaną w jednej klasie.

Niektóre złożenia posiadają odpowiedniki w postaci grup syntaktycznych, które nie dają się zredukować ze względu na uwarunkowania semantyczne w łączliwości członów, np. niebieskooka

512