554

2.3.5.    Nazwy akcji retrospektywnych i prospektywnych

W derywatach tej grupy formanty sygnalizują, że akcja podstawowa realizowana jest w nawiązaniu do zdarzenia uprzedniego (retrospekcja) lub następczego (prospekcja).

2.3.5.1.    Charakterystykę retrospektywną akcji podstawowej wprowadzają prefiksy poprzez odniesienie jej do takiej samej akcji uprzedniej (por. Bogusławski 1963b).

Formacje suplementame (uzupełniające) powstają licznie przy użyciu prefiksu do- o znaczeniu ‘dodatkowo’ i nazywają akcje uzupełniające tę samą akcję uprzednią, np. doslodzić (herbatę), dosolić (zupę), dopisać (dwa zdania), douczyć (kogoś, się)-, obiekty materiałowe, oznaczające porcję użytą przy akcji dodatkowej, wyrażane są w dopełniaczu cząstkowym doparzyć kawy, dokroić chleba, dodać pieniędzy.

Formacje repetytywne (powtórne) tworzone są za pomocą prefiksu prze-

0    znaczeniu ‘ponownie, jeszcze raz’ i nazywają akcje powtórne, np. przegrać (melodię), przeważyć (towar), przeliczyć (pieniądze), przemierzyć (tkaninę), przepowiedzieć (sobie lekcję).

Oba typy mają swoje odpowiedniki niedokonane.

Derywaty te należy odróżnić od formacji reformatywnych (typu przemeblować pokój), oznaczających zmianę cech przedmiotu w wyniku akcji powtórnej (por. s. 560).

2.3.5.2.    Podgrupa nazw czynności prospektywnych obejmuje derywaty, których formanty informują, że stan lub akcja podstawowa sięga skutkami w przyszłość. I tu wyróżniamy dwa typy:

1.    Formant za- tworzy formacje oznaczające realizację akcji podstawy z myślą o wykorzystaniu przedmiotu lub zdarzenia, których dotyczy, w przyszłości, np. zagotować (wodę na herbatę), zapisać (adres), zaprzysiąc (świadka), zapowiedzieć (spotkanie).

2.    Formant prze- tworzy trzy derywaty oznaczające subiektywne przejawienie wiedzy o przyszłych zdarzeniach: przeczuć (chorobę), przepowiedzieć (deszcz), przewidzieć (klęskę).

Oba typy konotują obiekt (przedmiotowy lub zdarzeniowy) w acc. jako obligatoryjne dopełnienie (możliwe także dopełnieniowe zdanie intensjonalne)

1    podlegają imperfektywizacji.

2.3.6.    Nazwy akcji pseudozwrotnych

Zaliczamy tu derywaty motywowane głównie przez czasowniki nazywające czynności i działania (rzadko procesy i stany), implikujące agensa i obiekt. Wykładnikiem derywacji jest postfiks się, który komunikuje, że akcja podstawowa podlega takiej modyfikacji, iż ograniczona jest do sfery subiektu. W szczegółach ograniczenie to przejawia się w różny sposób:

a) w odniesieniu do rzeczy posiadanych przez subiekt, np. otrzepać się, spakować się, zapiąć się',

554