8 (141)

“SD leoria literatury

jakiegoś utworu? Wszystko to nie oznacza, że stwierdzenia autora na temat dzieła nie odgrywają żadnej roli: w opinii wielu krytyków nabierają one szczególnej wagi w zestawieniu z tekstem utworu. iYlogą być nader istotne na przykład przy analizowaniu myśli twórcy bądź rozważaniu, w jaki sposób pop Jady i intencje deklarowano przez autora komplikują się lub zostają podważone w stworzonym przez niego dziele.

Znaczenie utworu nie jest tym, co autor miał w konkretnym momencie na myśli, nie jest też po prostu własnością dzieła ani doświadczeniem czytelnika. Pogoni za znaczeniem nie da się uniknąć, jest to bowiem pojęcie złożone i trudne do zdefiniowania. Jest ono równocześnie doświadczeniem podmiotu i właściwością tekstu. Jest zarówno tym, co rozumiemy, jak i tym, co staramy się zrozumieć w tekście. Na temat znaczenia zawsze można się spierać: pod tym względem problem jest nierozstrzygalny i będzie się go roztrząsać w nieskończoność, podejmując i odwołując kolejne decyzje w tej kwestii. Jeśli już musimy przyjąć jakąś ogólną zasadę bądź definicję, powiedzmy, że o znaczeniu decyduje kontekst - ponieważ kontekst obejmuje reguły rządzące danym językiem, sytuacje, w jakich znaleźli się autor i czytelnik, oraz wszelkie inne czynniki, które w jakikolwiek sposób mogłyby się okazać istotne. Skoro jednak mówimy, że znaczenie jest nierozerwalnie związane z kontekstem, musimy też dodać, że kontekst jest nieograniczo-nv: niepodobna określić z góry, co może być istotne, jakie

je^ _roz;gc0mje_r^    zmianę^tego^co

ograniczony.

Wszelkie poważniejsze zmiany, jakie dokonały się w interpretacji literatury pod wpływem dyskursów teoretycznych, można w istocie przypisać rozszerzeniu bądź przefor-mulow'aniu pojęcia kontekstu. Na przykład Toni Morrison twierdzi, że literatura amerykańska została naznaczona doświadczeniem niewolnictwa, choć często się do tego nie

Język, znaczenie i interpretacja 81

'I

przyznaje, i że jej fascynację swobodą - fascynację drogą nie mającą końca, wolnością granic i nieokiełznanej wyobraźni

-    należy odczytywać w kontekście niewolnictwa, które nadało tym motywom ich obecną treść.⁷ Z kolei Edward Said sugerował, że powieści Jane Austen powinno sie interpretować uwzględniając tło, jakim są nieobecne w nich realia epoki: eksploatacja królewskich kolonii jako źródła bogactw umożliwiających Brytyjczykom prowadzenie wystawnego życia w ojczyźnie.⁸ Znaczenie jest nieodłącznie związane z kontekstem, kontekst jest jednak nieograniczony, wciąż podatny na przekształcenia pod wpływem dysku-

sji teoretycznych. HcPrlCkJÓuTltA _

W hermeneutyce często rozróżnia się między|hermencu- Y. tyką odtwarzającą] której celem jest rekonstrukcja pierwotnego kontekstu twórczości (okoliczności towarzyszących oraz intencji autora, a także znaczeń, jakie dany tekst mógł mieć dla współczesnych mu czytelników), a (hermeneutyką ^ podejrzeń? która ma na celu wyeksponowanie nie branych dotąd pod uwagę założeń, na których może opierać się dany tekst (politycznych, seksualnych, filozoficznych, językowych).^ Pierwsza metoda odnosi się do tekstu i autora z szacunkiem, próbując udostępnić dzisiejszemu czytclni-kowi pierwotne przesłanie utworu; drugiej zarzuca się czę-A$2. sto podważanie autorytetu tekstu. Takie asocjacje nie są jednak utrwalone i z łatwością mogą ulec odwróceniu: hermeneutyka odtwarzająca, utrzymując tekst w ryzach rzekomego pierwotnego znaczenia, dalekiego od tego, co interesuje nas dzisiaj, może osłabić jego siłę wyrazu, podczas gdy hermeneutyka podejrzeń może cenić tekst za sposób, w jaki / ,.

-    bez wiedzy autora - skłania nas do ponownego przemy-ślenia spraw ważnych obecnie (niekiedy obalając przy tym założenia twórcy). Bąrdziej zasadne może okazać się roz-Ą różnienie między (Jnterpretacj^, która przyjmuje, że tekst w swym funkcjonowaniu ma coś ważnego do powiedzenia (taka interpretacja może być zarówno hermeneutyką od-rwmgiiją^ą, jak i hcrrryy^tyką podejrzeń), a^mterpretacj^ y

kategoriach symptomu^, która traktuje tcksTjako objaw

i