b9 (2)

posiać: królewna, przechadzając się po dziedzińcu ojcowskiej siedziby, spostrzega studnię z czerpakiem bądź łóżko (jabłoń została pominięta), pije wodę i kładzie się, aby odetchnąć; w ten sposób poczyna i rodzi dwóch synów.

16.    Asymilacja obyczajowa. Występuje w formach

1/ chatynki na skraju wsi

2/ pieczary w Icsic.

Chatka fantastyczna przekształciła się tu w chatkę rzeczywistą i rzeczywistą pieczarę, z zachowaniem jednak odstępnego (w jednym przypadku - leśnego) usytuowania domostwa. Zespolenie bajki z rzeczywistością doprowadziło do asymilacji obyczajowej.

17.    Za przykład asymilacji związanej z wierzenia-m i niech służy zamiana smoka na diabła, przy której wszakże diabeł za mieszkuje jezioro, lak jak smok. Tego typu wyobrażenia o złych stworach wodnych mogą nie mieć żadnego związku z tak zwaną niższą mitologią chłopską; często tłumaczy się je jako jedną z odmian transformacji.

18.    Asymilację związaną z przesądami spotykamy nader rzadko. Przykładem może być leśny duch mieszkający w chat cc na kurzej nóżce.

19.    - 20. Jeszcze rzadziej pojawiają się asymilacje literackie i archaiczne. W bajce rosyjskiej pewną rolę odgrywają asy milacje z byliną oraz z legendą, zwykle jednak mamy do czynienia nic z asymilacjami, lecz z wyparciem jednej formy przez inną. przy zachowaniu składników bajkowych. Jeśli zaś chodzi o asymilacje archaiczne, to trzeba je każdorazowo badać oddzielnie. Są bowiem możliwe, niemniej jednak da się je wykazać tylko w szczegółowych analizach.

Na tym zakończylibyśmy przegląd rodzajów transformacji. Nie spo sób utrzymywać, iż zaproponowaną matrycę można przyłożyć do abso lutnie wszystkich form bajkowych, jednakże pasuje ona do znacznej ich części. Możliwe byłoby wprowadzenie jeszcze takich odmian transformacji, jak specyfikacja i u o g ó I n i e n i e. W pierwszym przypadku zjawisko ogólne przekształca się w szczegółowe (zamiast ..króle siwa za siedmioma górami, za siedmioma rzekami” mamy „Chwaligród"). W drugim na odwrót (królestwo „za siedmioma górami, za siedmioma rzekami” zastępuje ..inne państwo”). Jednakże prawic wszystkie odmia

ny specyfikacji dadzą się również potraktować jako zamiany, zaś uogólnić nia jako redukcje. To samo dotyczny racjona 1 izacji („latający rumak" zmienia się w „konika"), przemiany w anegdotę itp. Poprawne i konsekwentne wykorzystanie wymienionych rodzajów transfromacji pozwoli wznieść trwalsze fundamenty pod badania przemian bajki.

To wszystko, co odnosi się do poszczególnych składników bajki, dotyczy także jej całości. Jeśli dodany zostaje jakiś element, mamy do czynienia z amplifikacją, w sytuacji przeciwnej - z redukcją itd. Zastosowanie wskazanych metod do całych bajek odgrywa doniosłą rolę przy analizie porównawczej ich fabuł.

Pozostaje jeszcze podjąć jeszcze jeden, niezwykle ważki problem.

Gdyby zestawić wszystkie (albo bardzo dużo) przypadków wystąpienia jednego składnika, to nie wszystkie formy, w jakich on się pojawia, można sprowadzać do wspólnej podstawy. Załóżmy, że uznajemy Babę Jagę za formę podstawową donatora. Wówczas takie formy, jak czarownica, opłotkowa babuleńka, wdowa, staruszka, staruszek, pastuch, leśny duch, anioł, diabeł, trzy panny, królewna itp. można zadowalająco wyjaśnić jako zamiany bądź innego rodzaju transformacje Jagi. Ale spotykamy także „chłopinkę jak pięć minut, z brodą do samych nóg". Ta odmiana donatora nie wywodzi się od Jagi. Jeśli występuje ona również w religiach, wtedy mamy do czynienia z formą skorelowaną z Babą Jagą, jeśli nic to z zamianą o nieznanym pochodzeniu. Każdy składnik może mieć kilka form podstawowych, ale liczba takich para lelnych, przyporządkowanych sobie form jest zwykle niewielka.

5

Szkic ten byłby niepełny, gdybyśmy nie pokazali omówionych przekształceń na jakimś wyrazistym materiale, nie dali przykładu ich zasto sowania. Weźmy więc pod uwagę formy: smok porywa królewnę, smok dręczy królewnę, smok domaga się królewny.

Z punktu widzenia morfologii bajki zaw iązanic polega na działaniu na szkodę. Zwykle od szkodzenia rozpoczyna się akcja. Zgodnie z przedsta-

269