40727 obraz4

śniegu, mówili: utakke nenye („Utakke przechadza się po ziemi” ukryty w huraganie). Podobnie też zaćmienie słońca było karą zesłaną przez'Utakke za popełniony przez kogoś zły czyn. Sa_t lub Utakke, nabrał szczególnego znaczenia, odkąd, w związku z wprowadzeniem chrześcijaństwa, został utożsamiony z Bogiem religii chrześcijańskiej i uznany za najwyższą moc, rządzącą wszystkim na ziemi i w niebie. I wtedy to odwieczny bóg nieba, sięgający czasów przedeuropejskich, wyniesiony został do godno-* ści najwyższego bóstwa ^m.    ;

Ciekawe, że wierzenia te i nawet samo imię Yuttoere ('Yutarr^ Yutakki itd.) powtarzają się dokładnie u Dene wschodnich. Arcy-* biskup Aleksander Tachć pisze w 1851 r., że Czipewejowie (Dene wschodni) wierzą w Boga, który karze i nagradza; zwie się on Yeddariye, „Potężny”, albo Niottsi, „Stwórca”, i przypisuje mu się olbrzymi wzrost oraz „zdolność widzenia i słyszenia z nieba wszystkiego, co się dzieje i co się mówi na ziemi” (wszystkowi-dzenie i wszystkosłyszenie) ^m.    -

Dene południowych reprezentują szczepy Nawajów i Apaczów, przednie straże Atapasków w ich parciu ku południowi^lł3.

W mitologii Nawajów spotykamy koncepcję Słońca jako Jeźdźca w bieli („mokasyny i cały jego ubiór były białe”), dosiadającego białego konia¹¹⁴ — ciekawa północnoamerykańska analogia ¹¹⁵ z białym koniem i białym jeźdźcem słonecznym, tak często spotykanym u historycznych i przedhistorycznych ludów starożytnego Wschodu i Europy barbarzyńskiej (rozdz. XI, XIII, XIV).

W wierzeniach Apaczów (zachodnich) z Białych Gór Słońce zajmuje miejsce bardzo wysokie, aż do całkowitego niemal utożsamienia z Istotą Najwyższą, „Tym, który rządzi życiem”, lub „Tym, który troszczy się o życie”, stwórcą wszystkiego i źródłem wszelkiej władzy nadprzyrodzonej¹¹⁶. Zarówno Słońce, jak i Istota Najwyższa posiadają dar wszystko widzącej wszechwiedzy. Każdego dnia Słońce wznosi się po niebie aż do południa, później natomiast ku zachodowi idzie już jeden z jego sług. Słońce, dopóki się wznosi, widzi wszystko, co się dzieje na ziemi; poczynając od południa zaś ten, który podjął dalszą jego wędrówkę, o wszystkim mu donosi^116bis. W jednym z mitów stworzenia Słońce mówi swoim dwóm synom: „Będę na was patrzył z bliska. O wszystkim, co uczynicie, będę wiedział...” ¹¹⁷

Nic bardziej naturalnego aniżeli wszystkowidzenie jako atrybut Słońca. Natomiast „Ten, który troszczy się o życie” obdarzony jest raczej wszechwiedzą pośrednią, meteorologicznej natury, i w swoich sankcjach karzących posługuje się środkami meteorologicznymi. „Niektóre wiatry pełnią na ziemi rolę szpiegów. O słowach i uczynkach świętokradczych powiadamiany jest natychmiast „Ten, który troszczy się o życie”. Najczęściej stosowaną karą jest choroba, nieszczęśliwy wypadek albo porażenie piorunem. Jeśli ktoś nie ma czystego sumienia, to w miarę zbliżania się pory burz ogarnia go coraz większy lęk”. „Ten, który troszczy się o życie” ma, jak widać, cechy właściwe Istotom Niebiańskim typu meteorologicznego. Niektórzy czarownicy twierdzą, że widzieli „Tego, który troszczy się o życie”, „ale tylko w postaci przelotnego błysku” (Godwin).

5. ALGONKINI

„Algonkini” i „Atapaskowie” to terminy lingwistyczne, które, podobnie jak termin „Indoeuropejczycy”, obejmują ludy bardzo pod względem kultury zróżnicowane. Między Algonkinami północnymi, jak Cri czy Montagnais, a niektórymi szczepami południowymi, jak Arapaho czy Czejenowie, różnice są nie mniejsze niż między północnymi Dene a południowymi Nawajami i Apaczami (por. wyżej). Natomiast północni przedstawiciele obu rodzin językowych mają oblicze kulturalne niemal wspólne: „kultura Atapasków północnych i północnych Algonkinów to w gruncie rzeczy jedna i ta sama kultura” (J. M. Cooper). Ponieważ ekspansja zarówno ludów Dene, jak Algonkinów odbywała się z północy na południe, znaczy to, że kultura północna, względnie mało zróżnicowana, jest bardziej pierwotna, a zróżnicowanie, dające się zauważyć na południu, spowodowane było przez rozmaite wpływy, jakim ulegali Algonkini i Atapaskowie swoim posuwaniem się ku południowi. Szczególnie uwydatniło się to u Algonkinów zachodnich — w zetknięciu z Sjuksami wpływ ludów Prerii, a u wschodnich i południowych — wpływ rolniczej kultury Iro-kezów.