CCF20090522003 tif

8 Słowo wstępne

osiem godzin na dobę i w taki oto sposób nie trzeba już będzie stykać się z ową odległą fikcją, jaką jest świat zewnętrzny”¹.

Oczywiście, nie wszystkie rozważania brzmią dziś odkrywczo, trzeba pamiętać, że teksty obejmują okres od lat sześćdziesiątych do połowy lat osiemdziesiątych, a więc uwagi o McLuhanie, globalnej wiosce itp. zdążyły już wejść do wiedzy potocznej. Niemniej czytelnik z satysfakcją podążać będzie śladem Eca, wędrującego po naszym współczesnym imaginarium, jeśli tylko oczekiwać będzie nie przesłania, lecz intelektualnej przygody, a także, jeśli ceni sobie trzeźwość myśli, ironię, brak złudzeń i szacunku dla autorytetów. Nawet bowiem o swym ulubionym Tomaszu z Akwinu pisze Eco nie bez ironii, że największym nieszczęściem, jakie mu się przydarzyło, jest fakt, iż został świętym.

Pojęcie fikcji, hiperrealności, simulacrum funkcjonują znakomicie w cyklu szkiców układających się w dziennik kalifornijski (rozdz. I). Jest on znacznie bardziej jednolity od pozostałych pięciu części Semiologii życia codziennego i ujawnia użyteczność analizy semiologicznej w odniesieniu również do architektury. Rozumiana jest ona jako przekaz, odwołuje się do pewnego kodu, nie może być zatem rozpatrywana tylko ze względu na swe funkcje estetyczne czy praktyczne. W szczegółowych opisach pałaców kalifornijskich milionerów, klasycznych przykładów kiczu — któremu to zjawisku poświęcił Eco wiele uwagi — nie dominuje ton wyższości ani pogardy, lecz pełna rozbawienia ciekawość wobec tej nowoczesnej wersji średniowiecznych Wunder-kammer.

Dążenie do kalki, substytutu rzeczywistości, do hiperrealności prawdziwszej i bardziej pociągającej od otaczającego świata, nieobce jest również niezliczonym muzeom figur woskowych, zwiedzanych przez Eca na Florydzie i w Kalifornii, a także Disneylandowi i rozmaitym Marinelandom. Spłaszczony świat bez historycznego wymiaru, domena przeciętnego amerykańskiego gustu, analizowany jest wprawdzie w konfrontacji z europejską wizją kultury, ale ta ostatnia nie jest nigdy idealizowana, Eco podziela bowiem niechęć do europocentryzmu jako swoistej ideologii i z zażenowaniem odnosi się do pychy Europejczyka. Przeciwnie, amerykański kicz każe przemyśleć na nowo relacje między kopią a oryginałem, pojęcie autentyczności, dziedzictwa kulturowego.

Błędem byłoby zdradzić czytelnikowi, co sądzi Eco o Mistrzostwach świata w piłce nożnej, dżinsach, komizmie, karze śmierci, o tym, jak należy pisać przeboje na festiwal piosenki albo wstęp do katalogu malarstwa ani dlaczego żyjemy w nowym średniowieczu. Zapewnić można tylko, że czymkolwiek by nasz autor się zajął, dostarcza nam intelektualnej satysfakcji, bawi paradoksalnością widzenia, zachęca do porzucenia złudzeń i do trzeźwej oceny rzeczywistości. W opisywanym przez niego świecie żadnej wartości nie dałoby się napisać dużą literą, składa się nań wielorakość znaków i obrazów, brak głębi, podejrzliwość wobec tych, co głoszą jakąś kolejną formułę zbawienia. Nie znaczy to jednak, że wobec nowej magmatycznej rzeczywistości późnego kapitalizmu pozostajemy całkowicie bezbronni. Zamiast myśli dryfującej w chaokosmosie i pokusy nihilizmu, zdaje się Eco proponować ostrożną wiarę w racjonalność, swoisty powrót do Kanta i jego „krytyki", nieufność wobec wszelkiej myśli globalnej, eschatologicznej, gardzącej konkretem codzienności. Myślenie jako interpretacja, jako „dyssens” ma w twórczości Eca swoją tradycję. Mówienie

0    świecie pełni zasadniczą funkcję dezalienującą i przekonaniu temu, wyrażonemu w Dziele otwartym, pozostał Eco wierny. Pisał wówczas: „Otóż świat, który stworzyliśmy, zawiera w sobie, poza ryzykiem sprowadzenia nas do roli swoich narzędzi, elementy pozwalające na ustalenie nowej miary ludzkiej. Strumień istnienia pozostałby niezmienny

1    wrogi wobec nas, gdybyśmy tylko żyli wewnątrz niego, nie mówiąc o nim. W momencie, w którym zaczynamy mówić, nawet jeśli wypowiedź ogranicza się do rejestracji rozerwanych więzi, już tym samym uwalniamy się od niego, gdyż go wartościujemy—co może prowadzić do ponownego owładnięcia nim"².

Odczytać rzeczywistość, jak głosi tytuł jednego z rozdziałów, znaczy zatem przypisać sobie funkcję interpretatora i porzucić raz na zawsze rolę prawodawcy, by raz jeszcze powrócić do rozróżnień Baumana. W ponowoczesnym świe-

1

Przełożył Piotr Salwa.

2

U. Eco, Dzieło otwarte, „Czytelnik”, Warszawa 1973, cytowany fragment w przekładzie L. Eustachiewicza, s. 295.